Συγγραφή: Μαρτίνης Ιωάννης, Λογοθεραπευτής, MSc., εξειδικευμένος θεραπευτής ροής ομιλίας, IFAm, μέλος εταιρείας ειδικής αγωγής ¨ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ¨
Ανήμερα της παγκόσμιας ημέρας ευαισθητοποίησης για τον Τραυλισμό παρουσιάζουμε το άρθρο το οποίο απευθύνεται σε συναδέλφους Λογοθεραπευτές, σε κάθε προβληματισμένο γονέα, σε κάθε φιλομαθή εκπαιδευτικό και βεβαίως προς τους συνανθρώπους μας που τραυλίζουν. Στόχος της συγγραφής του άρθρου είναι η παρουσίαση με απλό, κατανοητό τρόπο των βασικών ευρημάτων της επιστήμης της γενετικής γύρω από το φαινόμενο του τραυλισμού.
Οι γενετιστές ξεκίνησαν να μελετούν το φαινόμενο του τραυλισμού πριν από περίπου 30 χρόνια. Πλέον μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι υπάρχουν ορισμένα επιβεβαιωμένα ευρήματα τα οποία ενδεχομένως να συνεισφέρουν στην απάντηση του ακόλουθου ¨καυτού¨ ερωτήματος:
¨υπάρχει γενετική εμπλοκή σε περιπτώσεις τραυλισμού;¨
Πρόκειται για ένα αγωνιώδες ερώτημα που απευθύνεται συχνά προς τους Λογοθεραπευτές οι οποίοι αναλαμβάνουν να φροντίσουν σε επίπεδο αξιολόγησης και θεραπείας τα άτομα που τραυλίζουν και τις οικογένειες τους.
Αν αναλογιστούμε ότι περίπου το 50% των προσώπων με επίμονο τραυλισμό (σε ορισμένες μελέτες το ποσοστό πλησιάζει το 75%) έχουν οικογενειακό ιστορικό τραυλισμού (Drayna 1999), τότε η πιθανότητα να μας απευθύνουν την ερώτηση σε κάποια φάση της αξιολογητικής διαδικασίας αυξάνεται σημαντικά. Βέβαια, όπως και αν εξελιχθεί η συνομιλία στη πορεία λήψης ενός ιστορικού, το ερώτημα περί πιθανής γενετικής εμπλοκής θα ήταν συνετό να τεθεί από τον Λογοθεραπευτή, καθώς γνωρίζουμε ότι τόσο η αυθόρμητη υποχώρηση, όσο και η επιμονή του τραυλισμού έχουν την τάση να διαιωνίζονται στη γενεαλογική ροή μίας οικογένειας (Yairi & Ambrose, 2005), συνεπώς πρόκειται για μία χρήσιμη πληροφορία.
Οι γενετιστές λοιπόν, έχουν καταπιαστεί με συγκεκριμένους πληθυσμούς, όπως:
- Περιπτώσεις υιοθεσίας: όπου αναζητούνται παιδιά που έχουν υιοθετηθεί από γονείς που τραυλίζουν. Το σκεπτικό είναι πως αν ο τραυλισμός ¨μαθαίνεται¨, τα παιδιά αυτά αναμένεται να παρουσιάσουν υψηλότερα ποσοστά εμφάνισης δυσροής ομιλίας με έναρξη στην παιδική ηλικία. Σε δύο ανεξάρτητες μελέτες που έχουν έως τώρα διεξαχθεί (Bloodstein, 1961; Felsenfeld & Plomin, 1997) δεν έχει εντοπιστεί κάποιο στοιχείο που να αποδεικνύει ότι ο τραυλισμός αποτελεί προϊόν μάθησης εκ του περιβάλλοντος. Δηλαδή τα ποσοστά εμφάνισης τραυλισμού στον συγκεκριμένο πληθυσμό παιδιών είναι παρόμοια με τα αντίστοιχα ποσοστά στον γενικό πληθυσμό παιδιών.
- Περιπτώσεις ομοζυγωτικών διδύμων: όπου συμμετέχουν δίδυμα αδέλφια τα οποία μοιράζονται πλήρως το γενετικό υλικό τους (100%) και ως εκ τούτου μοιάζουν σαν δύο σταγόνες νερό. Άρα, εφόσον υφίσταται γενετική συμμετοχή στην εμφάνιση μίας αναπτυξιακής διαταραχής, αναμένεται τα ποσοστά εμφάνισης της στον πληθυσμό των ομοζυγωτικών διδύμων να είναι σημαντικά υψηλότερα συγκρινόμενα με τα ποσοστά που εμφανίζει ο γενικός πληθυσμός παιδιών. Και η απάντηση στην περίπτωση του τραυλισμού είναι θετική. Σε 8 ανεξάρτητες μελέτες στο διάστημα των 30 τελευταίων ετών έχει επανειλημμένα επιβεβαιωθεί η γενετική συμμετοχή στην πυροδότηση και στην επιμονή του τραυλισμού (Drayna, 2018). Θα περιγράψουμε τον όρο γενετική συμμετοχή στη συνέχεια του άρθρου.
- Περιπτώσεις ¨ασυνήθιστων¨ οικογενειών σε διαφορετικά μέρη του κόσμου: Οι οικογένειες αυτές παρουσιάζουν υψηλότατα ποσοστά εμφάνισης τραυλισμού στα μέλη τους (δηλαδή πάρα πολλά μέλη του στενού και ευρύτερου οικογενειακού κύκλου εμφανίζουν τραυλισμό). Συνήθως πρόκειται για οικογένειες που προέρχονται από κουλτούρες που επιτρέπουν στα μέλη των οικογενειών να ενώνονται και να τεκνοποιούν. Για παράδειγμα, στο Πακιστάν από όπου προέρχονται ορισμένες οικογένειες των εν λόγω γενετικών ερευνών το 70% των γάμων συντελείται ανάμεσα σε πρώτα και δεύτερα ξαδέλφια και το γεγονός αυτό συμβάλει στην εμφάνιση περισσότερων γενετικής αιτιολογίας ασθενειών (Drayna, 2018). Για να γίνουμε ακριβέστεροι, στο Πακιστάν δεν θα εντοπίσει κάποιος υψηλότερα ποσοστά τραυλισμού στον γενικό πληθυσμό αλλά περισσότερες ¨ασυνήθιστες¨ οικογένειες με υψηλότατη εμφάνιση τραυλισμού στους κόλπους τους.
Παραπάνω αναφέρθηκε ό όρος γενετική συμμετοχή. Με τον συγκεκριμένο όρο αναφερόμαστε στην περίφημη κληρονομικότητα, δηλαδή στο ποσοστό μίας διαταραχής που αποδίδεται στα γονίδια. Στον τραυλισμό οι εκτιμήσεις των σύγχρονων μελετών συγκλίνουν στο 85% (ποσοστό πολύ υψηλό) (Drayna, 2018). Δηλαδή οι μελετητές πλέον 2018 δικαιούνται να υποστηρίξουν ότι σε περιπτώσεις επίμονου τραυλισμού το 85% περίπου της αιτιολογίας αφορά στα γονίδια του ομιλητή. Το υπόλοιπο ποσοστό εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο μελέτης και διαφοροποιημένης θεωρητικής και ερευνητικής προσέγγισης. Συνεπώς, είναι βάσιμο να υποστηρίζουμε ότι ο τραυλισμός έχει οργανική βάση.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης τραυλισμού σε περιπτώσεις ομοζυγωτικών διδύμων αφενός μεν φανερώνει την γενετική εμπλοκή στην εμφάνιση τραυλισμού, αφετέρου δε αφήνει ένα περιθώριο αντίστροφης ανάγνωσης του φαινομένου (λόγω του ποσοστού του εν λόγω πληθυσμού που δεν εμφανίζει τραυλισμό και στα δύο μέλη του ζεύγους παιδιών). Συνεπώς το γονιδιακό υλικό ακόμη και στην περίπτωση που κάποιος έχει οικογενειακό ιστορικό τραυλισμού επηρεάζει σημαντικά αλλά δεν ελέγχει απόλυτα την πυροδότηση και κυρίως την πορεία της διαταραχής. Ως θεραπευτές γνωρίζουμε ότι η θεραπεία μπορεί να μειώσει σημαντικά την βαρύτητα της διαταραχής δίχως φυσικά να υποστηρίζουμε ότι τροποποιεί το γενετικό υλικό του πρωταγωνιστή. Συνεπώς μπορούμε να πούμε ότι είναι σημαντική η γενετική εμπλοκή αλλά όχι καθοριστική στην περίπτωση του τραυλισμού.
Τα αποτελέσματα της γενετικής μελέτης έχουν οδηγήσει στον επιβεβαιωμένο εντοπισμό μεταλλάξεων σε συγκεκριμένα γονίδια στα χρωμοσώματα 2 (Raza, 2013), 3 (Raza, 2010; Raza 2013), 10 (Dominguez et al, 2014), 12 (Riaz et al, 2005; Shuresh et al, 2006; Kang et al., 2010), 14 (Domingues et al., 2014; Raza et al., 2013), 15 (Raza et al., 2013), 16 (Raza et al., 2012), 21 (Suresh, 2006) και πιθανό εντοπισμό στα χρωμοσώματα 18 (Shugart et al 2004), 5 (Lan et al., 2009; Wittke‐Thompson et al., 2007). Οι μεταλλάξεις αυτές επιβεβαιωμένα συνδέονται ισχυρά με την εμφάνιση επίμονου τραυλισμού. Μάλιστα μόνο μία εξ αυτών των μεταλλάξεων στο γονίδιο GNPTAB του χρωμοσώματος 12 ευθύνεται για το 10% των περιπτώσεων επίμονου τραυλισμού στις μελετημένες οικογένειες. Οι μεταλλάξεις αυτές στον τυπικό πληθυσμό (που δεν έχει εμφανίσει ποτέ τραυλισμό) είναι 0%, δηλαδή δεν έχουν εντοπιστεί ποτέ! Στις εντοπισμένες μεταλλάξεις στα γονίδια 2,3,14,15 αποδίδεται περίπου το 20% των περιπτώσεων επίμονου τραυλισμού που έχει μελετηθεί. Αξίζει ίσως να αναφέρουμε ότι όλες μα όλες οι περιπτώσεις ατόμων που φέρανε την μετάλλαξη των εν λόγω γονιδίων και που τελικά ο τραυλισμός υποχώρησε (δηλαδή δεν αποδείχτηκε χρόνια η εκδοχή του) ήταν γυναίκες! Το γιατί εξακολουθεί να παραμένει αδιευκρίνιστο.
Αν αναλογιστούμε ότι το ανθρώπινο γονιδίωμα εμπεριέχει περισσότερα από 20000 γονίδια κατανεμημένα σε 23 ζεύγη χρωμοσωματικών αλυσίδων, τότε γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι έχει ακόμη πολύ δρόμο η έρευνα εντοπισμού μεταλλάξεων που αποδεδειγμένα συνδέονται με την εμφάνιση τραυλισμού. Ο Drayna (2018), που ηγείται ορισμένων πολύ σημαντικών ερευνητικών προγραμμάτων επί του γενετικού υποβάθρου του τραυλισμού, αναμένει να βρεθούν πολύ περισσότερα σημεία μεταλλαγμένων γονιδίων που συνδέονται με την εμφάνιση και επιμονή του τραυλισμού από όσα έχουν ήδη επιβεβαιωμένα εντοπιστεί.
Ο τρόπος που επιδρά η μετάλλαξη στη συμπεριφορά των γονιδίων και στην σύνθεση των λειτουργικών ενζύμων δεν έχει ακόμη διαλευκανθεί με ορισμένες υποθέσεις βέβαια να παίρνουν προβάδισμα έναντι άλλων (Raza et al., 2015). Οι μελετητές υποψιάζονται ότι διαφορετικές μεταλλάξεις ενδέχεται να οδηγούν σε διαφορετικές εκδοχές τραυλισμού, ακόμη και σε διαφορετική ροπή της βαρύτητας της φαινομενικής δυσροής.
Ορισμένες εκ των επιβεβαιωμένων μεταλλάξεων είχαν μοναδική αφετηρία (από έναν κοινό πρόγονο που έζησε ακόμη και 14000 χρόνια πριν) και πλέον εντοπίζονται σε άτομα που δεν έχουν καμιά ανιχνεύσιμη σχέση μεταξύ τους (τα οποία όμως κάποτε συγγένευαν!).
Για τον αναγνώστη που επιθυμεί να εμβαθύνει επί της έρευνας αιχμής επί του ζητήματος της γενετικής βάσης του τραυλισμού, πιθανώς να έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον η έρευνα γύρω από την εισαγωγή των ¨ενοχοποιημένων¨ για τον τραυλισμό μεταλλαγμένων γονιδίων σε συγκεκριμένο είδος ποντικών, καθώς και η παρουσίαση της επίδρασης των μεταλλαγμένων γονιδίων στον κώδικα ηχητικής επικοινωνίας τους.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι μέχρι τώρα μπορούμε να υποστηρίξουμε βάσιμα τα ακόλουθα (Domingues and Drayna, 2017):
- Έχουν εντοπιστεί μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα γονίδια που συνδέονται υψηλά με την εμφάνιση επίμονης εκδοχής τραυλισμού, δίχως η σύνδεση αυτή να είναι τελειοποιημένη. Ενδέχεται τα προσεχή χρόνια να εντοπιστούν και περισσότερα γονίδια που συνδέονται με το φαινόμενο του τραυλισμού.
- Υπάρχουν διαφορετικές γενετικές αιτιολογίες εφόσον υπάρχουν και παραπάνω του ενός γονίδια που συνδέονται με την εμφάνιση επίμονου τραυλισμού
- Στην βάση της ενδοκυτταρικής δυσλειτουργίας, θα λέγαμε ότι πλησιάζουμε σταθερά στην αποκάλυψη της νευροφυσιολογίας του τραυλισμού
- Η γονιδιακή προδιάθεση δεν είναι απολύτως καθοριστική, ούτε ελέγχει σε απόλυτα την εξέλιξη της διαταραχής
Ελπίζουμε με αφορμή την σημερινή παγκόσμια ημέρα ευαισθητοποίησης για τον Τραυλισμό (22 Οκτωβρίου 2018), το σημερινό άρθρο να μας φέρει λίγο πιο κοντά στην κατάρριψη ορισμένων πολύ δημοφιλών μυθευμάτων γύρω από τον γρίφο του τραυλισμού φωτίζοντας μία πτυχή της αιτιολογίας για την οποία συνήθως μιλάμε λιγότερο από όσο θα ήταν δίκαιο με βάσει τα επιστημονικά ευρήματα.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
