Η εκτελεστική λειτουργικότητα αναφέρεται στις συμπεριφορές αυτο-ρύθμισης που έχουμε και οι οποίες είναι απαραίτητες στην καθοδήγηση της συμπεριφοράς μας ώστε να ακολουθήσουμε κανόνες και να επιτύχουμε τους στόχους μας.
Τυπικά στα παιδιά, υπάρχουν 3 βασικά συστατικά της Εκτελεστικής Λειτουργικότητας:
1. Η Εργαζόμενη Μνήμη: η ικανότητα συγκράτησης πληροφοριών στο μυαλό τους και η χρήση αυτών (οργάνωση, σχεδιασμός).
2. Ο Ανασταλτικός Έλεγχος: η ικανότητα ελέγχου (σταμάτημα, παύση) σκέψεων και παρορμήσεων ενώ είναι ικανά να αντισταθούν σε αντιπερισμασμούς, πειρασμούς και συνήθειες, ενώ παράλληλα σκέφτονται πριν να δράσουν.
3. Η Γνωστική Ευελιξία: η ικανότητα αλλαγής μηχανισμών και προσαρμογής σε νέους κανόνες, απαιτήσεις και προοπτικές.
Η απλή δράση της «εναλλαγής σειράς» απευθύνεται σε όλα αυτά τα συστατικά της εκτελεστικής λειτουργικότητας. Βοηθήστε το παιδί σας να σταματήσει ό,τι κάνει και αφήστε ένα άλλο παιδί να πάρει τον έλεγχο (ανασταλτικός έλεγχος)- όταν είναι η σειρά του και πάλι, θα πρέπει να θυμάται τι πρέπει να κάνει (εργαζόμενη μνήμη)- ξαναξεκινήστε το παιχνίδι και στην περίπτωση ένταξης ενός ακόμη παιδιού στην ομάδα και στην αλλαγή των κανόνων, βοηθήστε το να προσαρμοστεί ξανά (γνωστική ευελιξία).
Μερικές δραστηριότητες που θα βοηθήσουν στην άνθηση της εκτελεστικής λειτουργικόπτητας του παιδιού σας είναι οι εξής:
1. Κου-Κου-Τζα: αυτό προκαλεί το μωρό σας να θυμάται ποιός κρύβεται (εργαζόμενη μνήμη) και διδάσκει τον αυτοέλεγχο κατά την αναμονή της επανεμφάνισης του ενήλικα.
2. Τραγούδια με Χειρομορφές: π.χ. «πλάθω κουλουράκια». Η προβλέψιμη ομοιοκαταληξία αναπτύσσει την εργαζόμενη μνήμη καθώς αυξάνει την οικειότητα με το ρυθμό και την αναστολή (παύση) των αναμενόμενων αντιδράσεων του.
3. Παιχνίδια κατά τα οποία «παγώνει» η κίνηση: π.χ. «αγαλματάκια ακίνητα», «1,2,3 στοπ!». Αυτό απαιτεί αναστολή της δράσης/ κίνησης.
4. Αφήγηση του παιχνιδιού του παιδιού: αυτό βοηθάει το παιδί να καταλάβει πως η γλώσσα σχετίζεται με τις πράξεις και πως οι ερωτήσεις για το τι πρόκειται να συμβεί μπορούν να το βοηθήσουν να σχεδιάσει την επόμενη κίνηση του (σχεδιασμός και οργάνωση).
5. UNO: η εναλλαγή μεταξύ χρωμάτων και αριθμών βοηθάει στην εξάσκηση της γνωστικής ευελιξίας.
6. Μαγείρεμα: η αναμονή για οδηγίες (αναστολή), η προσπάθεια να θυμάται τις οδηγίες (εργαζόμενη μνήμη) και η ακολουθία των βημάτων (παρατεταμένη προσοχή) βοηθούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων εκτελεστικής λειτουργικότητας.
7. Αθλήματα: η ακολουθία κανόνων και η γρήγορη λήψη αποφάσεων κάνουν τα αθλήματα μια υπέροχη δραστηριότητα για το χτίσιμο των δεξιοτήτων εκτελεστικής λειτουργικότητας.
8. Μουσική, τραγούδι και χορός: η διατήρηση της μουσικής/ των στίχων/ της χορογραφίας στο μυαλό (εργαζόμενη μνήμη) αναπτύσσουν τις δεξιότητες εκτεέστικής λειτουργικότητας.
9. Παζλ: αυτά αναπτύσσουν τις δεξιότητες εκτελεστικής λειτουργικότητας σε όλες τις ηλικίες ενισχύοντας τη σκέψη για τα σχήματα και τα χρώματα που χρειάζονται (σχεδιασμός και οργάνωση) ώστε να ολοκληρωθεί το παζλ.
10. Η αφήγηση ιστορίας και το φανταστικό παιχνίδι: τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν φυσικά να χρησιμοποιούν καθημερινά αντικείμενα σαν κάτι δημιουργικό π.χ. ένα τουβλάκι σαν αυτοκίνητο (γνωστική ευελιξία).
Πηγές: developingchild.harvard.edu, http://nspt4kids.com/parenting/10-smart-strategies-foster-childs-executive-functioning-skills/
Μετάφραση – Επιμέλεια στα Ελληνικά: Τσακίρη Μάρθα. Εργοθεραπεύτρια Κέντρο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
