Dr. Cathy Pratt & Rozella Stewart
ΠΗΓΗ: http://www.autismsupportnetwork.com
Μετάφραση, επιμέλεια στα Ελληνικά: Τσακίρη Μάρθα, Εργοθεραπεύτρια Κέντρο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, το ενδιαφέρον για τα άτομα με αυτισμό που είναι υψηλά σε λειτουργικότητα έχει αυξηθεί καθώς έχουν εντοπισθεί αυξανόμενοι αριθμοί των μαθητών που ταιριάζουν σε αυτή την περιγραφή. Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, εκείνοι που εκπροσωπούν τους μαθητές με σοβαρές γνωστικές δυσκολίες συνέχισαν την αναζήτησή τους για πληροφορίες σχετικά με τη διδασκαλία, την εργασία και τη διαβίωση των ατόμων που θεωρείται ότι ανήκουν σε αυτή την πιο προκλητική ομάδα. Πριν τη συζήτηση των θεμάτων προγραμματισμού, είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε πρώτα να ξεκαθαρίσουμε ποιά είναι αυτά τα άτομα τα οποία αναφέρονται ως «χαμηλής λειτουργικότητας».
Το πιο κοινό εργαλείο για τον προσδιορισμό αυτού του πληθυσμού των μαθητών είναι οι σταθμισμένες βαθμολογούμενες δοκιμασίες. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι το 70% των μαθητών με αυτισμό έχουν επίσης γνωστικές δυσκολίες. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν χρησιμοποιούμε επίσημα μέσα για τον προσδιορισμό των επιπέδων της γνωστικής λειτουργίας. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, επαγγελματίες και μέλη οικογενειών έχουν την πλήρη επίγνωση ότι οι παραδοσιακές μέθοδοι για τη μέτρηση της πραγματικής νοημοσύνης, όπως οι σταθμισμένες δοκιμασίες, είναι συχνά ελλιπείς με αποτέλεσμα να τα εξαγόμενα αποτελέσματα να είναι δυστυχώς πολύ αναξιόπιστα. Αν και οι πληροφορίες που λαμβάνονται μέσω της διαδικασίας των δοκιμασιών μπορούν να μας παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για το πως μαθαίνει ένας άνθρωπος και για τις περιοχές δυσκολιών, οι σταθμισμένες δοκιμασίες σχεδόν ποτέ δεν είναι μια πραγματική πρόβλεψη της μελλοντικής επιτυχίας. Πολλοί ενήλικες οι οποίοι θεωρούνταν άτομα με σοβαρές δυσκολίες ως μαθητές, είναι τώρα ικανοί να εξασφαλίσουν θέσεις εργασίας, να ζήσουν ανεξάρτητα σε σπίτια και είναι ικανοί να γίνουν μέλη της κοινωνίας τους όταν υπάρχει η κατάλληλη υποδομή και όταν διδαχθούν τις απαραίτητες δεξιότητες. Το να βάζουμε ταμπέλα σε ένα άτομο ως «χαμηλά λειτουργικό» μπορεί στην πραγματικότητα να χρησιμεύσει για να περιορίσει το δυναμικό του ατόμου περιορίζοντας όμως ταυτόχρονα και το όραμα μας για το εν λόγω πρόσωπο.
Είναι σαφές ότι οι μαθητές με αυτισμό οι οποίοι έχουν σοβαρούς γνωστικούς περιορισμούς μπορούν να αποτελέσουν πρόκληση για τους εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, καθώς οι επαγγελματίες και οι οικογένειες ανατρέχουν στη βιβλιογραφία για τον αυτισμό, προσέχουν τη διχοτόμηση μεταξύ της «χαμηλής» και της «υψηλής» λειτουργικότητας. Αυτές οι δύο ομάδες συχνά αναφέρονται σαν να είναι δύο διακριτές και χωριστές κατηγορίες ατόμων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν άτομα με αυτισμό τα οποία μπορεί να είναι προικισμένα σε ορισμένους τομείς αλλά τα οποία επίσης να εμφανίζουν σοβαρότατες δυσκολίες σε άλλους. Αντιθέτως, οι μαθητές με την ταμπέλα των σοβαρών δυσκολιών μπορούν να κατέχουν εξαιρετικά ταλέντα. Με άλλα λόγια, οι μαθητές που χαρακτηρίζονται ως «υψηλά λειτουργικοί» μπορεί να έχουν σοβαρές δυσκολίες από τον αυτισμό τους και εκείνοι που χαρακτηρίζονται ως «χαμηλά λειτουργικοί» μπορεί να επηρεάζονται λιγότερο από τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τον αυτισμό.
Γενικά, εκείνοι που χαρακτηρίζονται ότι έχουν σοβαρή γνωστική δυσκολία είναι άτομα τα οποία έχουν μεγαλύτερη δυσκολία στις κοινωνικές δεξιότητες, και την ακαδημαϊκή επίδοση. Συχνά έχουν ελάχιστα άμεσα αναγνωρίσιμα και/ή κοινωνικά κατάλληλα μέσα για να επικοινωνήσουν με άλλους. Δε θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη λοιπόν, το ότι αυτά τα άτομα μπορεί να εμφανίζουν πιο εύκολα προκλητικές συμπεριφορές, όπως ο αυτοτραυματισμός και η επιθετικότητα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι απλά δεν έχουν μάθει ένα καλύτερο τρόπο να δρουν ή να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της καθημερινής πίεσης, ή μπορεί να μην έχουν καλύτερα μέσα για να επικοινωνήσουν με τους άλλους. Αυτά τα άτομα μπορούν επίσης να ασχολούνται με πιο αισθητηριακά-συσχετιζόμενες δραστηριότητες όπως το χτύπημα των χεριών, οι περιστροφές ή το λίκνισμα.
Όταν σχεδιάζονται εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές με αυτισμό με σοβαρές δυσκολίες, οι επαγγελματίες και η οικογένεια θα πρέπει να γνωρίζουν ότι τα προγράμματα για συγκεκριμένους μαθητές πρέπει να προσδιορίζονται ατομικά μέσα από τη διαδικασίας του ατομικού εκπαιδευτικού προγράμματος (ΑΕΠ). Δεν υπάρχει ξεχωριστό ΑΕΠ για ανθρώπους οι οποίοι είναι χαμηλής λειτουργικότητας σε σχέση με ανθρώπους οι οποίοι είναι υψηλής λειτουργικότητας. Υπάρχουν μόνο ΑΕΠ για κάθε μαθητή. Τα εξατομικευμένα προγράμματα πρέπει να περιγράφουν στρατηγικές που παρέχουν στο μαθητή αποδεκτούς και κατανοητούς τρόπους επικοινωνίας, κατάσταση διδασκαλίας, κατάλληλες κοινωνικές συμπεριφορές και παροχή εμπειριών που ικανοποιούν τις αισθητηριακές ανάγκες προωθώντας την απευαισθητοποίηση ή τη μείωση της αισθητηριακής υπερφόρτωσης σε συγκεκριμένους χώρους και καταστάσεις.
Αν ένας μαθητής έχει μεγαλύτερη δυσκολία στη μάθηση, φαίνεται πως τα πολύτιμα σχολικά χρόνια θα πρέπει να περάσουν διδάσκοντάς τον να συμμετέχει σε σημαντικές ή λειτουργικές δραστηριότητες. Ένα λειτουργικό πρόγραμμα σπουδών αποτελείται από δραστηριότητες που το άτομο θα χρειαστεί με σκοπό να ζήσει, να δουλέψει, και να δημιουργήσει όσο το δυνατόν πιο λειτουργικά στην κοινωνία του. Μερικοί από τους στόχους είναι δραστηριότητες όπως η πληρωμή ενός λογαριασμού, το γεύμα σε ένα εστιατόριο, η διατήρηση μιας θέσης εργασίας, τα ψώνια, η περιποίηση του προσωπικού χώρου κλπ. Το πρόγραμμα στο οποίο πλέκεται ένας μαθητής δεν είναι μια κατηγορηματική απόφαση. Η απόφαση για ένα ατομικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα (ΑΕΠ) είναι εσφαλμένη όταν μία ομάδα στόχων ή μία κατηγορία-με γνώμονα τη θέση υιοθετείται για όλους τους μαθητές με μία δεδομένη δυσκολία ή ένα αντιληπτό επίπεδο λειτουργικότητας. Τυπικά, όταν επικρατούν τέτοιες πρακτικές, το ΑΕΠ ούτε δίνει οδηγίες ούτε οδηγεί στην απόκτηση δεξιοτήτων ζωής που είναι σχετικές με το παρόν ή το μέλλον του μαθητή. Κανένα «κονσερβοποιημένο» πρόγραμμα εκπαίδευσης δεν ταιριάζει σε όλους τους μαθητες με αυτισμό. Κανένα «κονσερβοποιημένο» πρόγραμμα εκπαίδευσης ή τυποποιημένη-συγκεκριμένη τοποθέτηση δεν ταιριάζει σε όλους τους μαθητές αφού ξεκινάει με το λανθασμένο σκεπτικό ότι όλοι οι άνθρωποι με αυτισμό οποίοι εκλαμβάνονται ως λειτουργικοί σε παρόμοιο επίπεδο. Είναι αλήθεια πως δε θα διαλέξουν όλοι οι μαθητές οι οποίοι έχουν πιο σοβαρούς γνωστικούς περιορισμούς το ίδιο μονοπάτι στην ενήλικη ζωή. Ό,τι μαθαίνουν οι μαθητές στο σχολείο θα πρέπει να αντανακλά σε αυτή την ποικιλομορφία των προτιμήσεων.
Εξ’ ορισμού, τα άτομα εντός του αυτιστικού φάσματος έχουν μία περιορισμένη γκάμα δεξιοτήτων. Για εκείνους που έχουν δυσκολία στο να μάθουν, αυτό το σύνολο μπορεί να δείχνει ακόμα πιο περιορισμένο. Ένας καλός τρόπος για να ξεκινήσει η συζήτηση για το τι να διδάξετε έναν μαθητή, είναι να δουλέψετε με την οικογένεια και το άτομο για να προσδιοριστούν οι δραστηριότητες καθημερινης ζωής στις οποίες το άτομο θα είναι αναμενόμενο να ενεπλακεί. Για παράδειγμα, η οικογένεια και ο μαθητής μπορεί να επιθυμούν τη συμμετοχή στα ψώνια στο σούπερ μάρκετ. Η δουλειά της εκπαιδευτικής ομάδας είναι να προσδιορίσει όλες τις δεξιότητες που θα χρειαστεί ο μαθητής για να ψωνίσει στο σούπερ μάρκετ. Πιθανές επιλογές περιλαμβάνουν:
- Την κοπή κουπονιών
- Τη δημιουργία μιας λίστας με τα πράγματα που χρειάζεται
- Τον προσδιορισμό των ετικετών των τροφίμων
- Το κατάλληλο σπρώξιμο του καροτσιού
- Ο χαιρετισμός φίλων ή γνωστών
- Η εκκίνηση ενός αιτήματος για βοήθεια για τον εντοπισμό ενός αντικειμένου
- Η παραγγελία προιόντος από τον αντίστοιχο πάγκο
- Η ταύτιση των κουπονιών με τις επιλεγμένες συσκευασίες τροφίμων
- Η πληρωμή των προϊόντων
Ως δάσκαλος μιας τάξης, η πρόκληση είναι να διδάξετε τις δεξιότητες καθημερινής ζωής μιας κοινωνίας μέσα στο σχολικό πλαίσιο. Ένας δάσκαλος του δημοτικού ή του γυμνασίου, θα μπορούσε να γράψει τους ακόλουθους στόχους για να διασφαλίσει ότι οι μαθητές με σοβαρές δυσκολίες θα μάθουν αυτές τις δεξιότητες μέσα στο γενικό εκπαιδευτικό πλαίσιο:
-Κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού στο εστιατόριο του σχολείου, η Μαρία θα ζητήσει δύο συγκεκριμένα φαγητά χρησιμοποιώντας τον πίνακα επικοινωνίας κατά τη διάρκεια των 4 εκ των 5 ημερών.
-Κατά τη διάρκεια των καλλιτεχνικών, ο Βασίλης θα κόβει τα κουπόνια από την τοπική εφημερίδα για 15 λεπτά μια φορά την εβδομάδα.
-Κατά τη διάρκεια των μαθηματικών, η Ελίνα θα υπολογίσει το ποσό που χρειάζεται για 10 συγκεκριμένα είδη τροφίμων χρησιμοποιώντας την στρατηγική του επόμενου ευρώ με ακρίβεια 90%.
-Κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, ο Πέτρος θα χαιρετάει δύο συμμαθητές του στο διάδρομο κάθε εβδομάδα δείχνοντας «Γειά σου, τι κάνεις;» στον πίνακα επικοινωνίας του.
-Ο Γιώργος θα βρει 5 λέξεις οι οποίες θα αφορούν σε προϊόντα του σούπερ μάρκετ δύο φορές την εβδομάδα κατά τη διάρκεια του μαθήματος γραφής.
Όταν ο μαθητής φτάσει στο λύκειο η διδασκαλία θα πρέπει να συμβαίνει όλο και περισσότερο εντός πραγματικού πλαισίου. Αν τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ είναι η επιθυμητή δραστηριότητα, τότε ο μαθητής θα πρέπει να μάθει εντός ενός σούπερ μάρκετ. Η διδασκαλία μαθητών ώστε να ψωνίζουν τρόφιμα σε μια εικονική αίθουσα σούπερ μάρκετ εντός της τάξης σπάνια τους προετοιμάζει για τα ψώνια σε ένα πραγματικό σούπερ μάρκετ. Οι μαθητές με αυτισμό τείνουν να μαθαίνουν τα ερεθίσματα που συμβαίνουν σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Δεν μπορούν εύκολα να γενικεύσουν τις κατακτημένες δεξιότητες σε σημαντικά διαφορετικά πλαίσια. Οι μαθητές μπορούν επίσης να γίνουν εξαρτώμενοι από τους ενηλίκους που τους συνοδεύουν και τους αντιλαμβάνονται ως μέρος των καθηκόντων που έμαθαν, στις αλληλουχίες των γεγονότων οι οποίες χαρακτηρίζουν εικονικές καταστάσεις και άλλους παράγοντες που εμποδίζουν την προσπάθειά τους να γενικεύσουν δεξιότητες από τις «σκηνοθετημένες» καταστάσεις σε αυτές της πραγματικής ζωής. Η «επιστράτευση» συνομηλίκων οι οποίοι μπορούν να επιδείξουν μοντέλα κατάλληλης συμπεριφοράς και να καθοδηγήσουν άτομα με αυτισμό ώστε να μάθουν τις κατάλληλες δεξιότητες σε φυσικά πλαίσια είναι συχνά χρήσιμη στη μείωση της εξάρτησης και στην προώθηση της αυτενέργειας, της αυτοπεποίθησης και της μεγαλύτερης ευελιξίας στις νέες προκλήσεις που προκύπτουν.
Για μαθητές οι οποίοι μπορεί να έχουν μεγαλύτερη δυσκολία στη μάθηση, οι ακόλουθες προτάσεις μπορεί να είναι χρήσιμο να εξεταστούν:
-Εκπαιδεύστε προσωπικό! Εκτός από τα εργαστήρια, τα συνέδρια ή τα άλλα εκπαιδευτικά γεγονότα, υπάρχει ένα πλήθος πληροφοριών σχετικά με τον αυτισμό. Οι πληροφορίες σχετικά με το τι και το πως να διδάξετε μαθητές οι οποίοι έχουν σοβαρές δυσκολίες είναι επίσης χρήσιμες. Τα βιβλία τα οποία έχουν γραφτεί από εκείνους που έχουν αυτισμό μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σε εκείνους που έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες στο να επικοινωνήσουν.
-Συνεργαστείτε στενά με τους γονείς ώστε οι δεξιότητες που εξασκούνται στο σχολικό πλαίσιο να μπορούν να εξασκηθούν και στην κοινότητα με τα μέλη της οικογένειας.
-Χρησιμοποιήστε μια ομαδική προσέγγιση για να σιγουρευτείτε ότι οι επικοινωνιακές και οι αισθητηριακές ανάγκες αυτών των μαθητών αντιμετωπίζονται με τρόπους οι οποίοι είναι φυσικοί σε περιβάλλοντα που συχνάζει ο μαθήτης.
-Αφιερώστε χρόνο για να διδάξετε την κάθε δεξιότητα. Οι μαθητές μπορεί να χρειάζονται επαναλαμβανόμενες ευκαιρίες για να μάθουν και να ασκήσουν μια δεξιότητα. Ακόμα και όταν μια δεξιότητα δείχνει κατεκτημένη, οι μαθητές χρειάζονται να την εξασκούν κατά καιρούς. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι σημαντικά μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στο τι είναι να κάνει ένας μαθητής, παρά σε αυτό που δε θα κάνει. Τονίστε το θετικό. Θυμηθείτε ότι η επιτυχία γεννά επιτυχία. Η εστίαση στην αποτυχία αποφέρει ματαιότητα και μελλοντική αποφυγή.
-Προσδιορίστε τον τύπο των βοηθημάτων που τα άτομα θα χρειαστούν, και μην τα αφαιρέσετε όταν μια δοκιμασία κατακτηθεί. Αν ένας μαθητής χρειάζεται οπτικά βοηθήματα για να μάθει κάτι, μπορεί να χρειάζεται πάντα οπτικά βοηθήματα που σχετίζονται με αυτό. Αν οι μαθητές χρειάζονται ένα οπτικό πρόγραμμα αλληλουχίας για τη δραστηριότητα, μην το απομακρύνετε όταν η δραστηριότητα επιτευχθεί.
-Μπορεί να είναι δύσκολο να εμπλέξετε στις δραστηριότητες μαθητές για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Να είστε προετοιμασμένοι να μεταφέρετε τις δραστηριότητες και να παρέχετε τόσο εύκολες όσο και δύσκολες δοκιμασίες έτσι ώστε ο μαθητής να προκαλείται ενώ βιώνει την επιτυχία. Μια τυπική μέρα θα πρέπει να περιλαμβάνει σημαντικά περισσότερες ευκαιρίες εκτέλεσης εύκολων δοκιμασιών οι οποίες προάγουν την ασφάλεια από το να εμπλέκεται σε νέες και προκλητικές δοκιμασίες.
-Εφοδιάστε τους μαθητές με ξεκάθαρες πληροφορίες για την ώρα έναρξης και ολοκλήρωσης μιας δραστηριότητας και τις προσδοκίες της δοκιμασίας. Αποφύγετε να λάβετε μέρος και/ή να επαναλάβετε μια δοκιμασία την οποία ο μαθητής αντιλαμβάνεται ως ολοκληρωμένη. Αν χρειάζεται επιπρόσθετη εξάσκηση, παρεμβάλετε την κατά τη διάρκεια της μέρας αντί να απαιτήσετε διαδοχικές δοκιμαστικές επαναλήψεις.
-Ενσωματώστε την επικοινωνία σε όλες τις πτυχές της σχολικής μέρας. Σιγουρευτείτε ότι οι μαθητές που δεν έχουν λεκτικη επικοινωνία έχουν εναλλακτικά συστήματα επικοινωνίας τα οποία είναι άμεσα διαθέσιμα κατά τη διάρκεια της μέρας. Οι επικοινωνιακές συσκευές πρέπει επίσης να περιέχουν σχετικά μηνύματα για μαθητές. Για παράδειγμα, η εικόνα της τουαλέτας κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είναι τόσο παρακινητική σα μια εικόνα που απεικονίζει την ανάγκη του μαθητή για χρόνο που θέλει να μείνει μόνος του.
-Αν ένας μαθητής επιδίδεται σε μια δύσκολη συμπεριφορά, προβείτε σε λεπτομερή εκτίμηση για να προσδιορίσετε γιατί συμβαίνει αυτή η συμπεριφορά. Χρησιμοποιήστε τις θετικές συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις οι οποίες εστιάζουν στη διδασκαλία των μαθητών σε εναλλακτικούς τρόπους ανταπόκρισης σε δύσκολες καταστάσεις.
-Αφιερώστε χρόνο για να διδάξετε βασικές δεξιότητες σε χώρους και ώρες που οι δεξιότητες χρειάζονται. Για παράδειγμα, αφιερώστε χρόνο για να διδάξετε τους μαθητές να φορούν τα μπουφάν τους όταν είναι η ώρα να βγουν έξω. Αποφύγετε την τάση να κάνετε βασικές δραστηριότητες διαβίωσης για τους μαθητές ενώ βιάζεστε να πάτε σε λιγότερο σημαντικές δεξιότητες. Γενικά, αποφύγετε να κάνετε για το μαθητή αυτό που μπορεί να μάθει να κάνει για τον εαυτό του.
Όλοι οι μαθητές μπορούν να μάθουν. Ως εκπαιδευτικοί και ως μέλη οικογένειας, είναι δουλειά μας να διασφαλίσουμε ότι το περιβάλλον που ευνοεί τη μάθηση παρέχεται και ότι ο πολύτιμος χρόνος του μαθητή χρησιμοποιείται συνετά. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το επίπεδο λειτουργικότητας του μαθητή.
