Νικητοπούλου Χριστίνα Λογοθεραπεύτρια, Phd cand. ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
“Δεν μπορώ να καταλάβω, το παιδί μου έχει τις λέξεις, αλλά δεν τις χρησιμοποιεί”.
Η πρόταση αυτή είναι συνήθης, από γονείς παιδιών που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Ένα παιδί με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή, που έχει κάποιο λεξιλόγιο και δεν το χρησιμοποιεί, αντιμετωπίζει μεγαλύτερες δυσκολίες, που επηρεάζουν την χρήση του λόγου. Συγκεκριμένα για να μιλήσει ένα παιδί, πρέπει κυρίως να έχει κίνητρο. Στην πλειονότητα τους τα παιδιά που υπολείπονται κινήτρου, παρουσιάζουν ελλείμματα στην ρύθμιση και στην ικανότητα εμπλοκής, δεξιότητες άρρηκτα συνδεδεμένες με την επικοινωνία. Σε αρκετές περιπτώσεις, το κίνητρο, η ρύθμιση και η ικανότητα εμπλοκής, μπορούν να παραληφθούν, καθώς ο θεραπευτής εστιάζει σε υπέρμετρο βαθμό, να οδηγήσει το παιδί στην παραγωγή ομιλίας. Ένα παιδί που εμφανίζει δυσκολίες ρύθμισης και εμπλοκής, μπορεί να αποστηθίσει φράσεις, π.χ “Θα ήθελα γάλα παρακαλώ”. Στην περίπτωση αυτή όμως που τελειώσει το γάλα, δεν θα έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τον ιδεασμό του και τις γλωσσικές του δεξιότητες, ώστε να προβεί στην επίλυση του προβλήματος. Κρίνεται απαραίτητη η περαιτέρω διερεύνηση της ρύθμισης, η ενίσχυση της εμπλοκής και του κινήτρου για επικοινωνία, ώστε να καλλιεργηθεί η χρήση του λόγου, καθώς και η ικανότητα του παιδιού να αλληλεπιδράσει με ανεξάρτητο και κοινωνικά αποδεκτό τρόπο.
Η γλωσσική εξέλιξη ενός παιδιού, μπορεί να παρομοιαστεί με μία σκάλα. Στα κατώτερα σκαλιά υπάγονται η ικανότητα ρύθμισης και εμπλοκής, στα μεσαία οι τομείς της γλώσσας, ενώ ακολουθούν οι ανώτερες γλωσσικές και γνωστικές ικανότητες. Η “κουπαστή” της σκάλας ταυτίζεται με το κίνητρο του παιδιού. Η κουπαστή είναι σταθερή, αλλά το παιδί μπορεί να μην επιλέξει να τη χρησιμοποιήσει. Στις διαταραχές αυτιστικού φάσματος, τα σκαλιά μπορούν να είναι διάτρητα. Είναι πολύ πιθανό να μπορεί κάποιος να περιηγηθεί γύρω από τα κενά, ώστε να καταλήξει στα μεσαία σκαλιά. Αυτό όμως δεν αναιρεί την ύπαρξη των κενών, τα οποία αποσταθεροποιούν τη σκάλα. Παρόμοια κενά είναι αισθητά και στα ανώτερα σκαλιά, χρήζοντας αδύνατον να ανέβει στην κορυφή, με αποτέλεσμα να εγκλωβίζεται στα μεσαία σκαλιά. Στο επίπεδο αυτό, έχουν αναδυθεί τομείς της γλώσσας, αλλά το παιδί υπολείπεται σημαντικών δεξιοτήτων, για ομαλή κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη. Ο πρωταρχικός στόχος είναι η σταθεροποίηση της σκάλας, επιδιορθώνοντας τα κατώτερα σκαλιά και εμφυσώντας στα παιδιά, ότι ο ασφαλέστερος τρόπος να ανέβουν τη σκάλα, είναι χρησιμοποιώντας την κουπαστή.
Η χρήση αισθητηριακών δραστηριοτήτων, για τη ρύθμιση του παιδιού, χαρακτηρίζονται πολύ βοηθητικές για την ικανότητα εμπλοκής αυτού, καθώς και για την ανάπτυξη της γλώσσας. Κάποιες ιδέες για αισθητηριακό παιχνίδι είναι:
- δημιουργία κούνιας με ένα ύφασμα. Το παιδί τοποθετείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχει βλεμματική επαφή. Επιλέγουμε να συνοδεύσουμε την κίνηση με ένα αγαπημένο τραγούδι του παιδιού, το οποίο θα ολοκληρώνεται όπως ολοκληρώνεται η κίνηση. Μετά από πολλές επαναλήψεις, δημιουργείται ένα μοτίβο/ παιχνίδι, όπου το παιδί καλείται να συνεχίσει το τραγούδι ή να μετρήσει ή αντίστοιχα να εκφράσει την επιθυμία του για επανάληψη.
- μετατρέπουμε το παιδί σε σουβλάκι. Το παιδί τοποθετείται σε ύφασμα και όπως τυλίγεται, κατονομάζουμε υλικά που θέλει να “βάλουμε στο σουβλάκι”. Η δραστηριότητα συνοδεύεται από έντονες και διασκεδαστικές λεκτικές εκφορές.
- το να “πέφτεις στο επίπεδο του παιδιού” και να συμπεριφέρεσαι σαν παιδί. Η ικανότητα να κερδίσεις την προσοχή του παιδιού και να το βοηθήσεις να σχετιστεί, συνδέεται με το πόσο καλύτερο παιχνίδι μπορεί να γίνει ο ίδιος ο θεραπευτής, χωρίς τη χρήση υλικών μέσων. Απαραίτητο κρίνεται το να είναι κάποιος απρόβλεπτος, αστείος και να χρησιμοποιεί ιδιαιτέρως τη μη λεκτική επικοινωνία.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να δίνεται προτεραιότητα στην ενδυνάμωση των δεξιοτήτων της εμπλοκής και ρύθμισης και όχι μόνο της γλώσσας. Στις περιπτώσεις που ένα παιδί χαμογελάει η γελάει και κατ’ επέκταση συνδέεται με τον θεραπευτή, οδηγείται στην καλλιέργεια εσωτερικών κινήτρων. Η ικανότητα να σχετιστεί ο θεραπευτής/ κηδεμόνας με το παιδί, έχει αισθητά μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας, από το να εφαρμόσει μία δομημένη γλωσσική δραστηριότητα. Όσο πιο διασκεδαστική είναι η αλληλεπίδραση και η σύνδεση με το παιδί, τόσο πιο πολύ βοηθιέται να ανέβει τη σκάλα. Απώτερος σκοπός αποτελεί η εξέλιξη του παιδιού σε αυτόνομο σκεπτόμενο άτομο, που θα μπορεί να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα, προσαρμοζόμενος σε κατάλληλα κοινωνικά και επικοινωνιακά πλαίσια.
Το παρόν άρθρο βασίζεται στην ακόλουθη βιβλιογραφική αναφορά:
Ginsburg J. (2019). Focus on Fun: Words Will Follow. The ASHA Leader, 24, 32-34
