ΜΑΡΤΙΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ. ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Οι Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος αφορούν σε παιδιά τα οποία, μεταξύ άλλων, αντιμετωπίζουν καίριες δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία και αλληλεπίδραση εμφανίζοντας περιορισμένα ενδιαφέροντα και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές.
Παρόλο που δεν έχουν δημοσιευτεί συγκεκριμένες στατιστικές μελέτες ως προς τον αριθμό των παιδιών που βρίσκονται στο φάσμα του Αυτισμού και εμφανίζουν Τραυλισμό, συναντάμε αρκετές καταγεγραμμένες περιπτώσεις παιδιών.
Ο τραυλισμός των παιδιών στο Αυτιστικό φάσμα περιλαμβάνει ολόκληρη την ποικιλία των πρωτογενών δυσρυθμιών εμφανίζοντας: επαναλήψεις λέξεων (πχ πάω-πάω κάτω), επαναλήψεις μονοσύλλαβων λέξεων (πχ το-το κουτί), επαναλήψεις συλλαβών (πχ τρα-τραπέζι), επιμηκύνσεις ήχων (πχ ααααααυτο) και blocks (πχ όταν ο ήχος μιας λέξης ‘’κολλάει’’ και αδυνατεί το παιδί να μεταβεί στον επόμενο ήχο με ευκολία εμφανίζοντας μία σιωπηλή παύση) αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις παρουσιάζονται και λιγότερο τυπικές δυσρυθμίες όπως επανάληψη της τελευταίας συλλαβής μίας λέξης (πχ καλός-λος).
Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η κοινωνικά συμβατή συνομιλία αποτελεί μία απαιτητική διαδικασία για τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του Αυτισμού και η παρουσία δυσρυθμιών στην ομιλία τους μπορεί να έχει αποδιοργανωτικό χαρακτήρα σε αυτό που επιθυμούν να πουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα παιδιά συνειδητοποιούν την δυσκολία ευχερούς ομιλίας στην πορεία των ετών αλλά παρατηρείται μεγάλη ποικιλία ως προς το επίπεδο και το βάθος επίγνωσης της δυσκολίας.
Η σοβαρότητα του Αυτισμού οδηγεί τους γονείς να αναζητήσουν διαγνωστική βοήθεια από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό στα πρώτα χρόνια της ζωής (μεταξύ 2 -8 ετών συνηθέστερα). Ο Τραυλισμός επίσης εμφανίζεται μέσα σε αυτό το ηλικιακό εύρος με συνηθέστερη περίοδο εμφάνισης τα προσχολικά χρόνια. Επειδή όμως ο Αυτισμός προκαλεί σημαντική και διαρκή δυσλειτουργία στην κοινωνική αλληλεπίδραση και στην επικοινωνία γενικότερα, συχνά ο Τραυλισμός έρχεται λογικά δεύτερος ως προς την σοβαρότητα για την οικογένεια ή παραμένει αδιάγνωστος ακόμη και σε παιδιά που ολοκληρώνουν το δημοτικό σχολείο.
Η αξιολόγηση της ροής ομιλίας σε παιδιά στο Φάσμα του Αυτισμού είναι προτιμότερο να γίνεται από Λογοθεραπευτές οι οποίοι έχουν εμπειρία συνεργασίας με άτομα με Αυτισμό αλλά που επίσης ειδικεύονται στην αξιολόγηση και θεραπευτική παρέμβαση σε περιπτώσεις Τραυλισμού. Η αξιολόγηση χρειάζεται να εστιάσει στον εντοπισμό τυπικών δυσρυθμιών και στην διάκριση τους από τραυλικές δυσρυθμίες, να καθορίσει το εύρος της συχνότητας με την οποία εμφανίζονται οι δυσρυθμίες στην ομιλία του παιδιού, να εξερευνήσει το επίπεδο επίγνωσης των δυσρυθμιών, να αξιολογήσει τις αντιδράσεις της οικογένειας και των δασκάλων και να τους ενημερώσει για «φιλικές» αντιδράσεις οι οποίες μπορούν να διευκολύνουν την επικοινωνία με το παιδί και να μετριάσουν την τάση για τραυλισμό. Παράλληλα θα χρειαστεί να γίνει και μία γενική γλωσσική αξιολόγηση ώστε να καθοριστεί το γενικό επίπεδο γλωσσικής επεξεργασίας για κάθε παιδί ξεχωριστά ώστε να εξατομικευτεί και καταρτιστεί κατάλληλα το πρόγραμμα θεραπείας του παιδιού.
Η θεραπεία σε παιδιά που εμφανίζουν Αυτισμό και παράλληλα Τραυλισμό θα πρέπει να εξατομικεύεται και να στηρίζεται στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Καλό θα ήταν να κρατάμε πάντα στο νου μας το γεγονός ότι ο Τραυλισμός αναμένεται να επιβαρύνει την ικανότητα των παιδιών να συνομιλούν ομαλά με συνέπεια να δυσκολεύει η κοινωνικοποίηση τους. Η σημαντικότητα της φροντίδας του Τραυλισμού σε παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του Αυτισμού επομένως γίνεται ακόμη πιο επιτακτική, καθώς γνωρίζουμε πόσο πολύ μοχθούν οι οικογένειες, οι θεραπευτές και κυρίως τα ίδια τα παιδιά για να κοινωνικοποιηθούν αποτελεσματικά.
Η κοινωνική αλληλεπίδραση ενώ παράλληλα επιχειρείται ο αυτό-έλεγχος της ροής ομιλίας από το παιδί μπορεί να αποβεί δύσκολος στόχος για παιδιά με Αυτισμό. Οπότε, η θεραπεία συχνά θα εστιάσει στο πώς μπορούμε πρακτικά να διδάξουμε την χρήση «εργαλείων» (τεχνικών) ευχερούς ομιλίας εντός κοινωνικού πλαισίου.
Παραδοσιακά, μπορεί να χρησιμοποιηθούν οπτικά εργαλεία για την οργάνωση της σκέψης του παιδιού και τον προσανατολισμό του στους θεραπευτικούς στόχους (οπτικό πρόγραμμα συνεδρίας, οπτικοί χάρτες σκέψεων – ενεργειών, οπτικοί ιστοί σκέψεων- ενεργειών). Από την στιγμή που εκπαιδεύεται το παιδί στην χρήση τους θα πρέπει άμεσα να προωθείται η εξάσκηση σε διαφορετικά πλαίσια (από πλαίσια με μεγαλύτερη οργάνωση προς πλαίσια με σταδιακά μικρότερη οργάνωση).
Μπορούμε επίσης να ενισχύσουμε τις παύσεις μας, επιτρέποντας επιπλέον χρόνο για να ξεκινήσει το παιδί την ομιλία οργανωμένα, συντονισμένα και να εφαρμόσει τις όποιες τεχνικές διαχείρισης τραυλισμού έχει διδαχτεί. Η οπτικοποίηση στην εφαρμογή των σωστών παύσεων μπορεί να αποδειχτεί ξανά χρήσιμη. Δηλαδή, χρησιμοποιούμε σύμβολα που θα υπαγορεύουν πότε είναι αναμενόμενο γλωσσικά, συντακτικά και πραγματολογικά να εφαρμόζεται η παύση ώστε να ξαναοργανωθεί το γλωσσικό σύστημα του παιδιού και να ολοκληρώσει το γλωσσικό του μήνυμα. Είναι απαραίτητο να κάνουμε επίδειξη του πως χρησιμοποιούμε τις παύσεις και τα σύμβολα τους αποτελεσματικά πριν ζητήσουμε από το παιδί να το πράξει.
Φυσικά θα χρειαστεί να επιχειρήσουμε να διδάξουμε και «εργαλεία» διαχείρισης ροής (λχ απαλή έναρξη φώνησης). Ο τρόπος με τον οποίο θα το πράξουμε θα εξαρτηθεί από το επίπεδο λειτουργικότητας και κατανόησης λόγου του κάθε παιδιού. Η περιγραφή του κάθε «εργαλείου» που επιλέγουμε θα ήταν χρήσιμο να βασίζεται σε εικόνες ή σχέδια ή ακόμη και σε Κοινωνική Ιστορία (Carol Gray’s model). Τα λιγότερο λειτουργικά παιδιά θα επωφεληθούν από λιγότερο περιγραφική προσέγγιση και περισσότερη προσπάθεια μίμησης της τεχνικής κατευθείαν από τον θεραπευτή. Θυμίζουμε ότι ο αυτοέλεγχος που θα οδηγήσει στην χρήση των τεχνικών γενικά στην καθημερινότητα αναμένουμε να είναι χαμηλός και επομένως οι πολλές και συχνές επαναλήψεις είναι απαραίτητες για να τα καταφέρουμε. Η ευγενική, διακριτική υπενθύμιση χρήσης των εργαλείων είναι επιθυμητή στον συγκεκριμένο πληθυσμό παιδιών.
Αν λοιπόν κάποιο παιδί τραυλίζει στην οικογένεια, στο σχολείο, στην γειτονιά μας ή όπου αλλού, θα πρέπει να του συμπεριφερόμαστε όπως ακριβώς και στα υπόλοιπα παιδιά που δεν τραυλίζουν: δηλαδή ευγενικά και με απόλυτο σεβασμό. Το πιο σημαντικό στοιχείο συμπεριφοράς μας απέναντι τους όμως είναι μακράν η ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΠΟΔΟΧΗ του Τραυλισμού τους. Θυμόμαστε διαρκώς ότι δεν είναι δική τους επιλογή να τραυλίζουν όταν μιλάνε , δηλαδή δεν το κάνουν εσκεμμένα. Αν εμάς μας ενοχλεί μία φορά και μας κάνει να αισθανόμαστε άβολα ακούγοντας το παιδί να τραυλίζει, το ίδιο το παιδί προβληματίζεται και δυσκολεύεται πολλαπλάσια. Όταν ένα παιδί εργάζεται για να βελτιώσει την επικοινωνία του γενικά και την ικανότητα του να διαχειρίζεται την ροή ομιλίας του ειδικά, αυτό επηρεάζει όλους τους τομείς της καθημερινής δραστηριότητας του. Συνεπώς, το κάθε παιδί χρειάζεται όλη την υποστήριξη, την ενθάρρυνση και την αποδοχή που μπορεί να αντλήσει από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον του.
Ας δούμε λοιπόν μερικές πιο έμπρακτες συμβουλές για τους γονείς παιδιών με τραυλισμό που βρίσκονται και στο φάσμα του Αυτισμού:
Ακούστε προσεκτικά τι έχει να πει το παιδί και μην στέκεστε στο πώς το λέει. Δείξτε πηγαίο ενδιαφέρον για τις ιδέες και τις σκέψεις του. Απαιτεί πολύ θάρρος να έχεις Τραυλισμό και να εξακολουθείς να συνομιλείς με γνωστούς και αγνώστους στην καθημερινότητα σου.
Χρησιμοποιήστε εκφράσεις προσώπου και γενικότερα κινήσεις σώματος ώστε να δείχνετε έμπρακτα ότι παρακολουθείτε τα λεγόμενα τους.
Εστιάστε στο τι λένε και όχι στο πώς το λένε.
Σημαντικό είναι επίσης να διατηρείτε την βλεμματική επαφή με το παιδί όταν μιλάει (ειδικά κατά τα τραυλικά επεισόδια).
Δώστε το παιδί σας τον απαιτούμενο χρόνο ώστε να ολοκληρώσει τα λεγόμενα του (όσο και αν διαρκεί).
Βοηθήστε το παιδί (αλλά και όλη την οικογένεια) να μάθει να περιμένει την σειρά του όταν συνομιλούμε ή όταν παίζουμε μαζί.
Συμφωνήστε ως προς τα σύντομα διαστήματα μέσα στην ημέρα (5-10) στα οποία θα προσπαθεί το παιδί να χρησιμοποιήσει τα «εργαλεία» σε ένα περιβάλλον ασφαλές όπου γίνεται πλήρως αποδεκτή η προσπάθεια που καταβάλλει.
Η πρώιμη και έγκαιρη φροντίδα του τραυλισμού σε παιδιά που βιώνουν τις προκλήσεις της ζωής μέσα από το φάσμα του Αυτισμού, θα αναβαθμίσει το επικοινωνιακό δυναμικό τους και θα ενισχύσει την πιθανότητα κοινωνικοποίησης τους. Κοινωνικοποίηση η οποία αποτελεί λαχτάρα τόσο δική τους όσο και όλων όσων προσπαθούν να συμβάλουν για ένα καλύτερο παρόν και ένα ευτυχισμένο μέλλον των παιδιών.
*το παρόν άρθρο βασίστηκε σε εργασία της Kathleen Scaler, M.S., CCC–SLP, University of Louisiana at Lafayette η οποία δημοσιεύεται στο stutteringhelp.org
