Αλεξάνδρου Στράτος, Εργοθεραπευτής SIT, Δ/ντής Κέντρου «Προσέγγιση».
Σε πολλές λήψεις ιστορικού σε γονείς, στην ερώτηση σε σχέση με το ψυχοκινητικό ιστορικό του παιδιού «εάν και πότε μπουσούλησε το παιδί», απαντούν συχνά “όχι, περπάτησε κατευθείαν” και το θεωρούν σαν κάτι το φυσιολογικό και πολλές φορές και θετικό. Από την άλλη, κάποιοι γονείς αναφέρουν ότι το παιδί μπουσούλησε αλλά με παράξενο πρότυπο (πχ πρώτα έβγαζε τα χέρια μπροστά και μετά έφερνε τα πόδια προς τον κορμό, ή μπουσουλούσε στο ένα πλάι). Κατά την αξιολόγηση όμως, το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών των παιδιών έχουν δυσκολίες στο συντονισμό των κινήσεων και κάποιου τύπου αισθητικο-αντιληπτικές ή μαθησιακές δυσκολίες ή δυσκολίες με την διατήρηση της προσοχής. Οφείλω να εξηγώ στους γονείς ότι η δυσκολία είναι αναπτυξιακή (εκ γενετής) και η -πιθανά- πρώτη της ουσιαστική και κρίσιμη ένδειξη (ιδίως σε παιδιά με πιο ήπιες δυσκολίες) ήταν ότι το παιδί δεν πέρασε από το στάδιο του μπουσουλήματος.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΠΟΥΣΟΥΛΗΜΑ;
Το μπουσούλημα είναι μία πραξιακή δεξιότητα που την αναπτύσσει το μωρό στην ανάγκη του να επιλύσει μία και μόνο ανάγκη: Να μετατοπιστεί στο χώρο για να φτάσει ή να δει από πιο κοντά κάτι που μέχρι τότε δεν μπορούσε παρά μόνον εάν κάποιος το μετέφερε εκεί! Στην ουσία είναι η πρώτη τόσο οργανωμένη ενεργητική επίλυση του προβλήματος “θέλω να πάω εκεί που βλέπω και που το χέρι μου δεν φτάνει για να το πιάσω ή θέλω να το δω από κοντά “. Με άλλα λόγια, μιλάμε για την πρώτη ουσιαστική αύξηση του ζωτικού χώρου (proximal space) λειτουργίας και εξερεύνησης του μωρού.
Όταν λέμε λοιπόν «μπουσούλημα», μιλάμε για μία δεξιότητα που το πλέον συχνό είναι να αρχίζει γύρω στους 7-9 μήνες και μπορεί να διαρκέσει για πάρα πολύ μεγάλο διάστημα και βασίζεται στη στήριξη και την πρώτη ανεξάρτητη μετατόπιση του μωρού στο χώρο με τα χέρια και τα γόνατα. Κατά τη δεξιότητα αυτή, τα χέρια και τα γόνατα απαιτείται να κινηθούν με συνδυασμό των αντίθετων πλευρών. Στην ουσία, μιλάμε για την “αντίπλευρη” (“contra lateral”) ή “εγκάρσια πλευρική” συνεργασία.
Το σωστό μπουσούλημα λοιπόν περιλαμβάνει διαγώνιες κινητικές ακολουθίες με ταυτόχρονη προωθητική μετατόπιση, όπου αρχικά το ένα χέρι έρχεται εμπρός και ακολουθεί το αντίθετο πόδι (πιθανά και ταυτόχρονα), με διαδοχή με τα αντίστροφα μέλη. Στην ουσία δηλαδή είναι κίνηση αντίθετη από το έρπισμα όπου το μωρό δίνει έμφαση στον ταυτόχρονο συντονισμό της ίδιας πλευράς στο πόδι και το χέρι.
ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΤΟ ΜΠΟΥΣΟΥΛΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ;
Πρόκειται για την τεράστια συμβολή του σε 2 βασικές αναπτυξιολογικές λειτουργίες:
(1). Μπουσούλημα και ανάπτυξη του εγκεφάλου:
Το μπουσούλημα είναι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη των 2 ημισφαιρίων του εγκεφάλου επειδή ενεργοποιείται ένας πολύ συγκεκριμένος αλλά και τόσο κρίσιμος εγκεφαλικός μηχανισμός: Το μεσολόβιο είναι υπεύθυνο για την «επικοινωνία» των 2 ημισφαιρίων του εγκεφάλου. Το αριστερό (λογικό, ακαδημαϊκό, αναλυτικό, λεκτικό) ημισφαίριο και το δεξί (δημιουργικό, συνθετικό, οπτικοχωρικό και διαισθητικό) μέσω του μεσολοβίου συνεργάζονται κατά την προσπάθεια σκέψης και ανάπτυξης της μάθησης. Ως ένα πολύ απλό παράδειγμα μπορούμε να φέρουμε την αναγνώριση ενός ατόμου: Το αριστερό ημισφαίριο αναγνωρίζει το όνομα, το δεξί αναγνωρίζει το πρόσωπο και έτσι αναγνωρίζουμε με αυτή την ταυτόχρονη επεξεργασία το άτομο που έχουμε μπροστά μας.
Αντίστοιχη συνεργασία έχουν τα 2 ημισφαίρια όταν κινούμε την αντίθετη πλευρά του σώματός μας, πάλι μέσω του μεσολοβίου. Τα αριστερά μας άκρα ελέγχονται από το δεξί ημισφαίριο και τα δεξιά μας από το αριστερό. Η εναλλαγή λοιπόν του ενός χεριού με το αντίπλευρο πόδι, οργανώνει και κλειδώνει αυτή την επικοινωνία, ιδίως όταν γίνονται διαδοχικά (ακριβώς αυτό που κάνει το μπουσούλημα με το σωστό πρότυπο).
Αυτή λοιπόν η εξισορρόπηση και ο συντονισμός των 2 μερών του εγκεφάλου, οδηγούν τόσο στην ανάπτυξη της γνωστικής λειτουργίας και τη διευκόλυνση της μάθησης, όσο και στον αμφίπλευρο και αντίπλευρο συντονισμό του σώματος.
Όπως λοιπόν γίνεται κατανοητό, η μη εμφάνιση μπουσουλήματος μπλοκάρει αυτή την ενδο-κρανιακή επικοινωνία των δύο ημισφαιρίων. Ταυτόχρονα μπλοκάρει και τη συνεργασία των αντίπλευρων αισθητηριακών οργάνων (μάτια, αυτιά, χέρια, πόδια), κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες διόφθαλμης όρασης , συμμετρικής ακοής, ισορροπίας και αμφιπλευρικότητας. Όλα αυτά τα μπλοκαρίσματα, όπως έδειξαν πάρα πολλές διαχρονικές έρευνες, έχουν κατηγορηθεί για εμφάνιση δυσκολιών τόσο συντονισμού, όσο και μάθησης σε μεγαλύτερες ηλικίες. Ενδεικτικά περιλαμβάνονται οι κάτωθι δύο:
CRAWLING DEVELOPMENT: Too many 4-year-old kids who can’t crawl: study
http://www.dyspraxiausa.org/symptoms/early-symptoms/
(2). Μπουσούλημα και Εργονομικότητα σώματος
Το σωστό πρότυπο μπουσουλήματος, ενισχύει και πολλές άλλες κινητικές και σωματικές δεξιότητες του παιδιού μέσω της επιβοήθησης της ανάπτυξης λειτουργίας τονικο-φασικών δεξιοτήτων. Ας δούμε κάποιες από αυτές:
–Ενισχύει τους εκτείνοντες μυς του κεφαλιού αφού δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για να μπουσουλήσει ένα παιδί θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να σηκώνει για όση ώρα μπουσουλάει το κεφάλι.
-Ενισχύει το οπίσθιο μέρος του κορμού (άνω και κάτω μοίρα της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης και της ωμοπλάτης) στα πλαίσια της προετοιμασίας για να αντέχει στην όρθια θέση
– Προετοιμάζει και ενδυναμώνει τις αρθρώσεις του ισχίου για τη βάδιση με το να βοηθήσει την οργάνωση των τοπικών μυών και συνδέσμων. Ενδυναμώνονται έτσι οι γοφοί και τα ισχία για να έχουν καλή θέση για να σηκώσουν το βάρος του σώματος στην όρθια στάση και την ισορροπία και να ξεκινήσουν την προς τα εμπρός προώθηση και το οργανωμένο περπάτημα.
– Προετοιμάζει τους αστραγάλους του μωρού για την υποστήριξη όλου του σωματικού βάρους του σε αυτούς κατά την ορθοστάτηση και βάδιση.
– Βοηθάει στην ικανότητα περάσματος της μέσης γραμμής αφού απαιτείται να κινηθεί ένα άκρο προς την αντίθετη πλευρά του σώματος με άμεσο αποτέλεσμα το να βοηθάει στην υποχώρηση των πρωτόγονων αντανακλαστικών (ασύμμετρο, συμμετρικό, λαβυρίνθειο), την καθημερινή λειτουργία, την όραση, την ακοή και τη μάθηση
– Ενισχύει το συντονισμό χεριού-ματιού, αφού το παιδί καλλιεργεί τόσο την οφθαλμοκινητική λειτουργία και τον οπτικό εντοπισμό μέσω του τρισδιάστατου εντοπισμού που προκαλείται από την κίνηση στο χώρο, όσο και τον συντονισμό της κίνησης του χεριού σε αυτό που ζητάει το μάτι να προσεγγιστεί και συλληφθεί.
ΓΙΑΤΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΜΠΟΥΣΟΥΛΗΜΑΤΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΑ;
Μερικά μωρά μπουσουλάνε με το 1 πόδι, ή με το ένα πόδι σε απαγωγή, ή με τοποθέτηση των ποδιών σε “W” (“σέρνοντας” στην ουσία τα 2 κάτω άκρα ταυτόχρονα προς τον κορμό) ή στηριζόμενα στα οπίσθια. Αυτά τα μωρά έχουν στην ουσία βρει μία έξυπνη λύση για να κινηθούν τριγύρω, αφού για πολλούς πιθανούς λόγους αντιμετωπίζουν μία δυσκολία να συντονίσουν τα δύο χέρια και τα δύο γόνατα αντίπλευρα. Έτσι όμως, χάνουν μερικά από τα σημαντικά οφέλη του σωστού προτύπου μπουσουλήματος όσον αφορά το χίασμα της κίνησης και τη μεσολοβιακή λειτουργία για να συμβεί αυτό. Είναι καλό λοιπόν να προσπαθήσουμε να διορθώσουμε αυτά τα λανθασμένα πρότυπα με το σωστό!
ΑΦΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΤΟ ΜΠΟΥΣΟΥΛΗΜΑ, ΠΩΣ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΝΟΥΝ ΝΑ ΒΑΔΙΣΟΥΝ ΠΑΙΔΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΥΣΟΥΛΗΣΑΝ;
Η βάδιση είναι για τον άνθρωπο μία προγραμματισμένη λειτουργία (βρίσκεται στο γονιδιακό hardware μας) η οποία (εκτός κάποιων εξαιρέσεων σοβαρών δυσκολιών κεντρικής εγκεφαλικής δυσλειτουργίας όπως πχ η εγκεφαλική παράλυση) θα συμβεί στη ζωή του παιδιού στην ηλικία μεταξύ 10-18 μηνών. Το παιδί λοιπόν είναι προγραμματισμένο να περπατήσει. Δεν σχετίζεται η βάδιση με τον δικό του κινητικό προγραμματισμό. Ενώ από την άλλη, το μπουσούλημα είναι πραξιακή κατάσταση και δεξιότητα, το παιδί θα πρέπει το ίδιο να αποφασίσει πώς και εάν θα συντονίσει τα μέρη του σώματός του για να το πετύχει. Αυτό όμως επίσης που έχει βρεθεί, είναι ότι τα πρότυπα βάδισης χωρίς να έχει μπουσουλήσει το παιδί στερούνται καλού συντονισμού και ασφαλούς ισορροπίας.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3050596/
ΤΟΤΕ ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΙ ΙΣΧΥΡΙΖΟΝΤΑΙ ΟΤΙ ΤΟ ΜΠΟΥΣΟΥΛΗΜΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ;
Μερικές φορές λέγεται ότι τα μωρά δεν μπουσουλάνε γιατί δεν βλέπουν άλλους να το κάνουν (πραγματικά ελάχιστα πια βλέπουμε παιδιά να παίζουν ψυχοκινητικά παιχνίδια και να μπουσουλάνε), οπότε αν τα μωρά δεν μπουσουλάνε, ισχυρίζονται ότι οφείλεται στο ότι δεν εκτέθηκαν οπτικά σε αυτές τις συνθήκες και έτσι είναι φυσικό να μην το κάνουν. Όμως τα παιδιά – όπως προαναφέρθηκε- που χάνουν αυτό το τόσο ζωτικής σημασίας στάδιο ανίχνευσης του περιβάλλοντος, μπορεί να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες αργότερα και ένα μεγάλο ποσοστό από αυτά έχει αναπτυξιακή δυσπραξία. Όπως αναφέρθηκε και προηγούμενα, το μπουσούλημα ενεργοποιεί την ανάπτυξη του μεσολοβίου και την ισόποση ενημερότητα από τις δύο πλευρές του σώματος που εργάζονται μαζί, συμπεριλαμβανομένων των χεριών, ποδιών, ματιών (διόφθαλμη όραση) και τα αυτιών (αμφίπλευρη ακρόαση), κάτι που καμία άλλη δραστηριότητα του παιδιού σε αυτή την ηλικία δεν μπορεί ισοδύναμα να το κάνει. Άρα λοιπόν, για όσους αρνούνται τη σημασία του μπουσουλήματος, ίσως να ήταν καλό να διάβαζαν αντίστοιχες έρευνες.
ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΩ ΜΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΛΟΙΠΟΝ;
Εάν έχουμε ένα μωρό, θα πρέπει να μην ξεχνάμε ότι το μπουσούλημα είναι πάρα πολύ σημαντικό. Πολλοί γονείς και ειδικοί βιάζονται και πιέζουν το παιδί να περπατήσει. Στην ουσία δεν χρειάζεται να βιαστούμε το παιδί να σταθεί όρθιο και να περπατήσει. Επιτρέπουμε και προκαλούμε το μωρό να μπουσουλήσει και να ανιχνεύσει με αυτόν τον τρόπο το περιβάλλον για όσο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί μέχρι να επιλέξει να περπατήσει μόνο του (ή πριν από αυτό να μπει στο cruising – μετατόπιση με στήριξη στα έπιπλα-) και να εξερευνήσει με αυτό πια τον τρόπο τον κόσμο που ανοίγεται μπροστά του.
Επιπρόσθετα, για τους γονείς και τους ειδικούς πιο μεγάλων παιδιών, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το μπουσούλημα δεν είναι ευεργετικό μόνο για τα μωρά! Μπορεί να δώσει μεγάλη βοήθεια σε παιδιά κάθε ηλικίας να μεγαλώσουν, να μάθουν να επιλύουν προβλήματα και να αναπτυχθούν γνωστικά. Αν λοιπόν το παιδί δεν μπουσούλησε ως μωρό, είναι καλό να εμπλέξουμε στις δραστηριότητές του παιχνίδια και ασκήσεις μπουσουλήματος.
Πηγές:
Illingworth Ronald (1984): «Βασική ανιχνευτική εξέταση 0-4 χρονών». Παρισιάνου ΑΕ
Magrun Michael (1992) : “Evaluating movement and posture disorganization in dyspraxic children”. Therapy Skill Builders
Mulligan Shelley E. (2014): “Occupational Therapy Evaluation for Children: A Pocket Guide
Rodger Sylvia (2010): “Occupation-centred Practice with Children”. Willey Blackwell
Roley S.S., Blanche E., Schaaf R.C. (2001) :“Sensory Integration with diverse populations”. Therapy Skill Builders
Τζον Μεντίνα (2012): «Πώς να μεγαλώνετε έξυπνα μωρά». Ψυχογιός
http://ilslearningcorner.com/why-babies-should-never-skip-the-crawling-phase/
Why is Crawling On Hands & Knees So Important?
http://www.dyspraxiausa.org/symptoms/early-symptoms/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3050596/
http://occupationaltherapyforchildren.over-blog.com/article-crawling-85544642.html
