της Lauren Lawry, Μέλος του προσωπικού του Hanen
Μετάφραση: Κοκμοτός Παναγιώτης, Λογοθεραπευτής. Κέντρο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
«Άργησε λίγο να μιλήσει μιας και η μεγαλύτερη αδερφή του μιλούσε για κείνον».
Πόσες φορές έχετε ακούσει αυτή τη φράση όταν οι γονείς φέρνουν το παιδί τους για αξιολόγηση λόγου και ομιλίας; Σαν λογοθεραπευτές τείνουμε να αγνοούμε την επίδραση της σειράς γέννησης στην ανάπτυξη της ομιλίας, αλλά μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν υπάρχει καμία σχέση ανάμεσα στη σειρά γέννησης και την καθυστερημένη ανάπτυξη ομιλίας; Είναι αλήθεια ότι τα παιδιά που γεννιούνται αργότερα μιλούν και αργότερα από τα πρωτότοκα;
Κοινές αντιλήψεις για την επίδραση της σειράς γέννησης πάνω στην ανάπτυξη της ομιλίας
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα παιδιά που γεννιούνται αργότερα δέχονται λιγότερη αλληλεπίδραση «ενός προς ένα» και μικρότερη απορρόφηση ομιλίας από τα πρωτότοκα παιδιά, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά να αναπτύξουν την ομιλία αργότερα από τα μεγαλύτερα αδέρφια τους. Ένα άρθρο στο www.preschoolertoday.com με τίτλο « Νήπια που δεν έχουν πολλά να πουν. Μια ματιά τις Καθυστερήσεις Ομιλίας μεταξύ των Αδερφών» (Toddlers that don’t have much to say; A Look at Speech Delays among Siblings) παρέχει μια σειρά παραδειγμάτων οικογενειών που αναφέρουν ότι τα παιδιά τους που γεννήθηκαν αργότερα μίλησαν και αργότερα από τα πρωτότοκα παιδιά τους. Το άρθρο παραθέτει τη γνώμη ενός λογοθεραπευτή που λέει ότι «τα μικρότερα παιδιά που μιλούν αργότερα από τα μεγαλύτερα αδέρφια τους είναι ένα κοινό φαινόμενο σε οικογένειες με δύο ή περισσότερα παιδιά». Η εξήγηση είναι ότι τα αδέρφια τους θα διακόψουν πιο συχνά και θα απαντήσουν μια ερώτηση αντί των μικρών τους αδελφών και ότι τα μεγαλύτερα αδέρφια τείνουν να προσπαθούν να μιλούν για τα μικρότερα. Αυτό το άρθρο θα μπορούσε να κάνει τον κόσμο να πιστέψει ότι τα παιδιά που γεννιούνται αργότερα βρίσκονται σε μειονεκτική θέση όσον αφορά την ανάπτυξη της ομιλίας. Ας δούμε λοιπόν τι λέει η μελέτη :
Τι λέει η μελέτη σχετικά με την επίδραση της σειράς γέννησης πάνω στην αναδυόμενη ανάπτυξη ομιλίας
Η επίδραση της σειράς γέννησης πάνω στην αναδυόμενη ανάπτυξη ομιλίας είναι ακόμα υπό συζήτηση. Ο Berkowitz (2000) ότι «ενώ η σειρά γέννησης, η τεμπελιά και η διγλωσσία γενικά πιστεύεται ότι οδηγούν στην καθυστέρηση της ανάπτυξης της ομιλίας, ο ρόλος τους δεν έχει ποτέ αποδειχτεί».
Ορισμένες μελέτες που έχουν εξετάσει την επίδραση της σειράς γέννησης πάνω στην ανάπτυξη ομιλίας περιλαμβάνουν τα ακόλουθα ευρήματα:
Δεν υπάρχουν αποδείξεις καθυστέρησης στην ομιλία για παιδιά που γεννήθηκαν αργότερα
O Tomblin (1990) εξέτασε την σειρά γέννησης παιδιών της δευτέρας τάξης με και χωρίς διαταραχές ανάπτυξης της ομιλίας για να προσδιορίσει ότι «τα παιδιά με γλωσσικές διαταραχές ήταν πιο πιθανό να έχουν γεννηθεί αργότερα ή πριν». Η μελέτη αυτή έλεγξε το μέγεθος της οικογένειας και την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση και δεν βρήκε στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι τα παιδιά με γλωσσικές διαταραχές είχαν γεννηθεί αργότερα.
Τα δευτερότοκα παιδιά είναι πιο αναπτυγμένα στη χρήση αντωνυμιών
Οι Ossama – Takane , Goodz & Derevensky (1996) βρήκαν ότι η ανάπτυξη ομιλίας στα δευτερότοκα παιδιά ήταν γενικά η ίδια με τα πρωτότοκα αδέρφια τους αλλά ότι τα δευτερότοκα παιδιά ήταν πιο ανεπτυγμένα από τα πρωτότοκα αδέρφια τους στη χρήση προσωπικών αντωνυμιών. Η εξήγηση είναι ότι τα παιδιά που έχουν γεννηθεί αργότερα ακούν τις συζητήσεις μεταξύ των κηδεμόνων κι των μεγαλύτερων αδερφών τους και εκτίθενται σε περισσότερες αντωνυμίες από τα πρωτότοκα παιδιά. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν λοιπόν ότι τα στοιχεία τους αποδεικνύουν ότι τα παιδιά που έχουν γεννηθεί αργότερα εκτίθενται σε διαφορετικά περιβάλλοντα ομιλίας από τα πρωτότοκα παιδιά και ότι « η γλώσσα που ακούν τα δευτερότοκα παιδία στις συζητήσεις των κηδεμόνων με τα πρωτότοκα παιδιά είναι πιο ώριμη και πολύπλοκη από αυτή που ακούν όταν οι κηδεμόνες και τα αδέρφια τους τους απευθύνονται»
Τα παιδιά που γεννιούνται αργότερα έχουν πιο αυξημένες δεξιότητες συνομιλίας
O Hoff-Ginsberg (1998) βρήκε ότι τα πρωτότοκα παιδιά ήταν πιο ανεπτυγμένα λεξικά και γραμματικά από τα παιδιά που είχαν γεννηθεί αργότερα, αλλά ότι τα τελευταία παρουσίαζαν μεγαλύτερη ανάπτυξη στις δεξιότητες συνομιλίας. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε διαφορές στην πρώιμη εμπειρία ομιλίας που… μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μεταγενέστερες αναπτυξιακές διαφορές. Μπορεί να είναι και το γεγονός ότι τα παιδιά που έχουν γεννηθεί αργότερα πρέπει να προσπαθήσουν πιο πολύ για να συμμετέχουν σε συζητήσεις με πολλούς συμμετέχοντες όπως τους γονείς και τα αδέρφια, το οποίο μπορεί να οδηγήσει στην πιο γρήγορη εκμάθηση των απαραίτητων κοινωνικών δεξιοτήτων για να συμμετέχουν στις οικογενειακές συζητήσεις. Επιπλέον οι συζητήσεις με πολλούς συμμετέχοντες μπορεί να εκθέσουν τα παιδιά σε πιο ώριμα γλωσσικά μοντέλα.
Καμία διαφορά στο λεξιλόγιο πρωτότοκων και δευτερότοκων παιδιών
-Οι μητέρες μπορεί να μην ξέρουν καλύτερα – Οι Bornstein, Leach και Haynes (2004) βρήκαν ότι οι μητέρες μεταδίδουν μεγαλύτερα αντιληπτικά και εκφραστικά λεξιλόγια στα πρωτότοκα παιδιά τους. Παρόλα αυτά τυποποιημένα τέστ και άμεση παρακολούθηση έδειξαν ότι δεν υπήρχε καμία απολύτως διαφορά στο αντιληπτικό και στο εκφραστικό λεξιλόγιο μεταξύ πρωτότοκων και δευτερότοκων παιδιών. Οι ερευνητές υποθέτουν πως είτε οι μητέρες πιστεύουν ότι ξέρουν τα πρωτότοκά τους καλύτερα από ότι τα ξέρουν στην πραγματικότητα
–Μετά από το κομβικό σημείο των 50 λέξεων δεν υπάρχει καμία επίδραση της σειράς γέννησης – Οι Berglund, Eriksson και Westerlund (2005) βρήκαν ότι τα πρωτότοκα παιδιά έφταναν το όριο των 50 λέξεων νωρίτερα από τα παιδιά που είχαν γεννηθεί αργότερα. Βρήκαν όμως επίσης ότι αφού τα παιδία είχαν φτάσει το όριο αυτό, δε υπήρχαν διαφορές στην παραγωγή λεξιλογίου μεταξύ πρωτότοκων και δευτερότοκων. Οι συγγραφείς κατέληξαν στο ότι «φαίνεται ότι η επίδραση της σειράς γέννησης περιορίζεται στην αρχή της παραγωγής ομιλίας»
Η σειρά γέννησης δεν αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την εξέλιξη της ομιλίας
Σε μια ανάλυση των πιθανών παραγόντων κινδύνου που θα μπορούσαν να προβλέψουν την εξέλιξη της προ-νηπιακής ομιλίας. Οι Reilly, Wake, Bavin, Prior, Williams, Bretherton, Eadie, Barrett και Ukoummune (2007) απεφάνθησαν ότι η σειρά γέννησης (μαζί με άλλους 11 πιθανούς παράγοντες κινδύνου) δεν αποτελούσε ένα αξιόπιστο παράγοντα κινδύνου για την εξέλιξη της ομιλίας στην ηλικία των 24 μηνών.
Έτσι, η έρευνα επιβεβαιώνει ότι, αν και η αργότερη γέννηση δεν προκαλεί απαραίτητα μεγαλύτερη πιθανότητα καθυστέρησης στην ομιλία, θα μπορούσε να επηρεάσει ορισμένες πραγματολογικές ή γλωσσικές δεξιότητες, όπως η χρήση των αντωνυμιών, κοινωνικές και διαλεκτικές δεξιότητες. Και παρόλο που οι γονείς αντιλαμβάνονται ότι το πρωτότοκο παιδί τους είπε λέξεις πριν το παιδί τους που γεννήθηκε αργότερα, οι διαφορές στο λεξιλόγιο είτε δεν είναι εμφανείς ή «χάνονται» μόλις τα παιδιά αποκτήσουν λεξιλόγιο 50 λέξεων. Οι συγγραφείς που ανέφεραν διαφορές στην ομιλία παιδιών με διαφορετική σειρά γέννησης αποδίδουν την κατάσταση αυτή στα ερεθίσματα ομιλίας στα οποία εκτίθενται τα παιδιά. Η λογική είναι ότι τα πρωτότοκα παιδιά μπορεί να χαίρουν περισσότερης προσοχής ενας προς ένα από τους κηδεμόνες τους, αλλά το ερέθισμα αυτό μπορεί να είναι λιγότερο περίπλοκο σε περιεχόμενο. Από την άλλη μεριά, τα παιδιά που γεννιούνται αργότερα ωφελούνται από συζητήσεις που ακούν ανάμεσα στους κηδεμόνες και τα αδέλφια τους όπως επίσης και συζητήσεις με πολλά άτομα συμπεριλαμβανομένου και του παιδιού που γεννήθηκε αργότερα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στη διαμόρφωση πιο ώριμης ομιλίας. Τα διαφορετικά περιβάλλοντα ομιλίας μπορεί να έχουν επίδραση πάνω στις δυνατότητες ομιλίας κάθε παιδιού καθώς αυτό αναπτύσσεται.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη σειρά γέννησης στην καθημερινή μας δουλειά
Αν οι γονείς αποδίδουν τις δυσκολίες ομιλίας ενός παιδιού στο γεγονός ότι γεννήθηκε αργότερα, μπορεί να έρθουν για αξιολόγηση αλλά μπορεί να είναι διστακτικοί όσον αφορά την αποδοχή υπηρεσιών λογοθεραπείας. Ακόμα μπορεί να δυσκολεύονται να αλληλεπιδρούν με το παιδί που παρουσιάζει καθυστέρηση ομιλίας επειδή έχουν και άλλα παιδιά. Τι μπορούμε να κάνουμε σε αυτή την περίπτωση;
-Να πούμε στους γονείς τι λέει η έρευνα – όταν οι γονείς είναι διστακτικοί στο να δεχτούν υπηρεσίες λογοθεραπείας γιατί πιστεύουν ότι είναι φυσιολογικό για το παιδί που έχει γεννηθεί αργότερα να μιλήσει αργότερα, μοιραστείτε μαζί τους τα αποτελέσματα της έρευνας και αναφέρετέ τους ότι δεν είναι απαραίτητα έτσι.
-Να αυξήσουμε την γνώση του γενικού κοινού όσον αφορά τα κομβικά σημεία της απόκτησης ομιλίας – παρόλο που πολλοί γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά πρέπει να αφεθούν να εξελιχθούν στο δικό τους ρυθμό, πρέπει να καταλάβουν ότι υπάρχει μια ανησυχία όταν ορισμένα κομβικά σημεία δεν έχουν επιτευχθεί μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία. Βλ. “What parents need to know” (Τι πρέπει να ξέρουν οι γονείς;) στον ιστότοπο του Hannen, στο οποίο αναφέρεται περιληπτικά γιατί το να αρχίζει ένα παιδί νωρίς είναι τόσο σημαντικό, ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια της καθυστέρησης ομιλίας και τι πρέπει να κάνουν οι γονείς αν τους απασχολεί η πρώιμη ανάπτυξη ομιλίας του παιδιού τους.
-Να λαμβάνουμε υπ’ όψιν τα θέματα σειράς γεννήσεως όταν δουλεύουμε με οικογένειες με περισσότερα παιδιά – αν οι γονείς αλληλεπιδρούν περισσότερο ένας προς ένα με το πρωτότοκό τους και έχουν περισσότερες συζητήσεις με πολλούς συμμετέχοντες με τα παιδιά που γεννιούνται αργότερα, τότε μπορούμε να λάβουμε το γεγονός αυτό υπ’ όψιν στην παρέμβαση μας με τους ακόλουθους τρόπους:
–Όταν επιτελείται βιντεοσκόπηση και συνεδρίες ανατροφοδότησης με γονείς παιδιών που έχουν γεννηθεί αργότερα, προσπαθήστε να χρησιμοποιήσετε δραστηριότητες ή ρουτίνες που περιλαμβάνουν τα αδέρφια των παιδιών – η αλληλεπίδραση πολλών συμμετεχόντων μπορεί να είναι ένα πιο ρεαλιστικό πλαίσιο ώστε να λάβει χώρα η παρέμβαση στο παιδί αυτής της οικογένειας, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Η γενίκευση είναι επίσης πιο πιθανή ενώ οι γονείς εκπαιδεύονται σε στρατηγικές Hanen στο πιο φυσικό περιβάλλον ομιλίας που γίνεται.
–Δείτε τα αδέρφια ως πιθανούς παράγοντες διευκόλυνσης της ομιλίας – τα αδέρφια είναι συνήθως πολύ μικρά για να τους μάθουμε τις στρατηγικές διευκόλυνσης που μαθαίνουμε στους γονείς. Παρόλα αυτά τα παιδιά είναι από φύσης άριστοι μίμοι. Πολλές φορές όταν το αδερφάκι συμπεριλαμβάνεται στις συνεδρίες βιντεοσκόπησης ή θεραπείας, τότε αρχίζει από μόνο να εφαρμόζει τις στρατηγικές που βλέπει όταν οι γονείς του αλληλεπιδρούν με το μικρότερο αδερφάκι του απλά και μόνο μέσα από τη μίμηση.
-Αναθέστε ορισμένες δραστηριότητες που να περιλαμβάνουν το παιδί στο σπίτι – Παρόλο που η αλληλεπίδραση ένας προς ένα με το γονιό προσφέρει πάρα πολλά πλεονεκτήματα για το παιδί, οι δραστηριότητες στο σπίτι στις οποίες συμμετέχουν όλα τα παιδιά μπορούν να δώσουν πολλές ευκαιρίες για επικοινωνία στο παιδί. Αυτού του είδους οι δραστηριότητες με πολλούς συμμετέχοντες παρέχουν επίσης την ευκαιρία στο μικρότερο παιδί να επωφεληθεί από τις συζητήσεις μεταξύ των γονέων και των μεγαλύτερων παιδιών. Είτε είναι ένα παιχνίδι με προσδιορισμένους κανόνες και εναλλαγή σειράς, μια δραστηριότητα μαγειρικής με διαφορετικούς ρόλους ή ένα κοινωνικό παιχνίδι όπου το ένα παιδί «κυνηγάει» και το άλλο «κυνηγιέται», οι οικογενειακές δραστηριότητες μπορούν να προσφέρουν οφέλη που δεν προσφέρουν οι περισσότερες συνιστώμενες δραστηριότητες ένας προς ένα.
Με βάση την έρευνα αυτή, μπορούμε να πούμε με σιγουριά στους γονείς ότι η καθυστέρηση ομιλίας δεν προκαλούνται από τα μεγαλύτερα αδέρφια που μιλούν για τα μικρότερα ή από τους γονείς που δεν δείχνουν την ίδια προσοχή στο παιδί που γεννήθηκε αργότερα. Η σειρά γέννησης είναι πιο πιθανό να δημιουργήσει διαφορετικά περιβάλλοντα εκμάθησης ομιλίας για κάθε παιδί, κανένα από τα οποία δεν είναι επιζήμια. Παρόλα αυτά, γνωρίζοντας το είδος των συζητήσεων και περιεχομένου στο οποίο εκτίθενται τα παιδιά σε οικογένειες με περισσότερα από ένα παιδιά, όπως επίσης και ότι οι καθημερινές δραστηριότητες ρουτίνας σε οικογένειες με πολλά παιδιά μπορεί να είναι πολύ χρήσιμες στο σχεδιασμό μιας παρέμβασης αλλά και στην εφαρμογή του προγράμματος στο σπίτι, διαφαίνεται ότι η συμμετοχή των αδερφών στη διαδικασία παρέμβασης είναι εγγυημένη.
