Ενδοδεκτικότητα: η 8η αίσθηση

ΤΣΑΚΙΡΗ ΜΑΡΘΑ. Εργοθεραπεύτρια, Κέντρο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Το αισθητήριο σύστημα είναι μέρος του νευρικού συστήματος και υπεύθυνο για την επεξεργασία των αισθητηριακών πληροφοριών. Αποτελείται από αισθητηριακούς υποδοχείς, νευρικά μονοπάτια και μέρη του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην αισθητηριακή αντίληψη. Τα παιδιά με διαταραχή στην αισθητηριακή επεξεργασία έχουν δυσκολία στην οργάνωση των πληροφοριών από τις αισθήσεις. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να είναι ευαίσθητα και να μεταφράζουν λάθος πληροφορίες από τις 5 γνωστές αισθήσεις (αφή, ακοή, όραση, γεύση και όσφρηση) αλλά και από την 6^η και την 7^η (ιδιοδεκτικό και αιθουσαίο). Όμως, υπάρχει και μία 8^η, λιγότερη γνωστή, αίσθηση, η οποία ονομάζεται «ενδοδεκτικότητα».

Τι είναι η ενδοδεκτικότητα;

Η ενδοδεκτικότητα είναι η αίσθηση η οποία βοηθάει να κατανοήσουμε τι συμβαίνει ΜΕΣΑ στο σώμα μας. Τα παιδιά που εμφανίζουν δυσκολία στο ενδοδεκτικό σύστημα μπορεί να μην μπορούν να κατανοήσουν πότε νιώθουν πείνα, δίψα, ζέστη, κρύο, κούραση, κορεσμό κτλ. Η δυσκολία σε αυτό το σύστημα μπορεί να κάνει επίσης την αυτορρύθμιση, πρόκληση.

Υποδοχείς στους μυς και στις αρθρώσεις μας πληροφορούν που βρίσκονται τα μέλη του σώματός μας. Αυτή είναι η βάση του ιδιοδεκτικού συστήματος, το οποίο μας ενημερώνει πού βρίσκεται το σώμα μας στο χώρο. Για παράδειγμα, όταν κάνετε ένα βήμα γνωρίζετε ότι το πέλμα σας δεν ακουμπά το έδαφος χωρίς να χρειάζεται να το σκεφτείτε. Τα παιδιά με φτωχή ιδιοδεκτική ενημερότητα έχουν δυσκολία με αυτό.

Η ενδοδεκτικότητα είναι μία παρόμοια έννοια. Όπως υπάρχουν υποδοχείς στους μυς και στις αρθρώσεις, υπάρχουν επίσης μέσα στα όργανα, συμπεριλαμβανομένου του δέρματος. Αυτοί οι υποδοχείς στέλνουν πληροφορίες για το εσωτερικό του σώματος, στον εγκέφαλο. Αυτό βοηθάει στη ρύθμιση των ζωτικών λειτουργιών όπως η θερμοκρασία του σώματος, η πείνα, η δίψα, η πέψη και ο καρδιακός παλμός.

Η ενδοδεκτικότητα βοηθάει να κατανοήσουμε και να νιώσουμε τι συμβαίνει μέσα στο σώμα μας. Για παράδειγμα, γνωρίζετε αν η καρδιά σας χτυπάει γρήγορα ή αν χρειάζεται να αναπνεύσετε πιο βαθιά. Μπορείτε να καταλάβετε αν πρέπει να χρησιμοποιήσετε την τουαλέτα. Γνωρίζετε αν πεινάτε, αν έχετε χορτάσει, αν ζεσταίνεστε, αν κρυώνετε, αν ζαλίζεστε, αν φαγουρίζεστε ή αν γαργαλιέστε.

Οι ενδοδεκτικές ευαισθησίες μπορεί να επηρεάζουν τα παιδιά που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠ-Υ, Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος, Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας, άγχος, τροφικές διαταραχές, κατάθλιψη, ακόμα και παχυσαρκία.

Στα παιδιά με διαταραχή στην αισθητηριακή επεξεργασία, ο εγκέφαλος μπορεί να δυσκολεύεται να βγάλει νόημα με αυτές τις πληροφορίες. Ίσως να μην είναι ικανά να πουν όταν πονάνε ή όταν πρέπει να πάνε στην τουαλέτα. Μπορεί να νιώθουν τη φαγούρα ως πόνο ή τον πόνο ως γαργαλητό.

Τα παιδιά που παλεύουν με την ενδοδεκτικότητα, έχουν επίσης δυσκολία να «νιώσουν» τα συναισθήματά τους. Μπορεί να μην είναι τόσο καλά συντονισμένα με τα σημάδια του σώματος τα οποία βοηθούν στην ερμηνεία του συναισθήματός του. Μην όντας ικανά να νιώσουν και να ερμηνεύσουν τις αισθήσεις του σώματος, είναι δυσκολότερο να προσδιορίσουν σαφώς το συναίσθημα.

Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να μη «νιώθει» φόβο επειδή δεν αναγνωρίζει ότι οι μύες του είναι τεταμένοι, η αναπνοή του είναι ρηχή και ότι η καρδιά του χτυπά γρήγορα.

Ενδοδεκτικότητα και αυτορρύθμιση

Η δυσκολία σε αυτή την αίσθηση μπορεί να κάνει την αυτορρύθμιση, πρόκληση. Όταν αναγνωρίζετε ότι διψάτε, ξέρετε ότι πρέπει να πιείτε κάτι. Όταν νιώθετε την κύστη σας γεμάτη, ξέρετε ότι πρέπει να πάτε στο μπάνιο. Όταν νιώθετε εκνευρισμό, ξέρετε –συνήθως- πώς να εξηγήσετε τι σας προβληματίζει.

Για κάποια παιδιά, αυτό το σύστημα δε λειτουργεί σωστά και δεν μπορούν να ρυθμίσουν ορισμένες αποκρίσεις. Κάποια παιδιά μπορεί να βρέχουν το κρεβάτι τους ή μπορεί να μην κατανοούν ότι απορρυθμίζονται και μπορεί να καταρρεύσουν. Τα παιδιά που παλεύουν με αυτά μπορεί να μην είναι ικανά να αναγνωρίσουν την αληθινή πηγή της δυσφορίας τους.

Αντιδρώντας στην Ενδοδεκτική Εισροή με Διαταραχή στην Αισθητηριακή Επεξεργασία

Τα παιδιά που είναι αισθητηριακοί αναζητητές μπορεί να υπερεπιθυμούν ενδοδεκτική εισροή. Μπορεί να κινούνται γρήγορα επειδή η γρήγορη αναπνοή είναι σωστή για εκείνα. Μπορεί να μην τρώνε ή να μην πίνουν όσο τα άλλα παιδιά γιατί το να νιώθουν πεινασμένα ή διψασμένα τα κάνει να νιώθουν άνετα.

Όμως τα παιδιά με διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας μπορεί να αντιδρούν και με άλλους τρόπους. Κάποια παιδιά μπορεί να:

Βρίσκουν την ενδοδεκτική εισροή ενοχλητική. Τα παιδιά που έχουν υπερ-αποκριτικότητα στην αισθητηριακή εισροή μπορεί να υπεραντιδρούν στη ενδοδεκτική αίσθηση. Για παράδειγμα, μπορεί να τρώνε περισσότερο από τα άλλα παιδιά για να αποφύγουν να νιώσουν ότι πεινούν. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιούν το μπάνιο συχνότερα από ό,τι χρειάζονται επειδή δεν τους αρέσει να νιώθουν την κύστη τους γεμάτη.
Αποκρίνονται ακατάλληλα στην ενδοδεκτική εισροή. Τα παιδιά που είναι υπο-αποκριτικά στην αισθητηριακή εισροή μπορεί να μη νιώθουν ή να αντιδρούν στις αισθήσεις όταν θα έπρεπε. Μπορεί να χρειάζονται περισσότερο χρόνο από τα άλλα παιδιά ώστε να μάθουν τη χρήση της τουαλέτας ή να έχουν πιο συχνά ατυχήματα. Μπορεί να μην τρώνε τόσο συχνά όσο τα άλλα παιδιά επειδή μπορεί να μη νιώθουν πείνα ή δίψα.

Πώς να βοηθήσετε το παιδί σας

Το πρόβλημα με τη διαταραχή της ενδοδεκτικότητας είναι ότι δεν είναι τόσο γνωστή όσο οι άλλες διαταραχές αισθητηριακές επεξεργασίας, ενώ ακόμα βρίσκεται σε διερευνητικό στάδιο. Οι ειδικοί ακόμη μαθαίνουν ποιες τεχνικές μπορεί να βοηθήσουν τα παιδιά που παλεύουν με αυτή.

Η πραγματική βοήθεια για ο παιδί σας ξεκινάει μαθαίνοντας για τις θεραπευτικές επιλογές και για το τι πρέπει να κάνετε αν ανησυχείτε ότι το παιδί σας μπορεί να έχει διαταραχή αισθητηριακής επεξεργασίας.

Δραστηριότητες/ στρατηγικές για την Ενδοδεκτική Ευαισθησία

Δεν υπάρχει πολλή έρευνα γύρω από την ενδοδεκτικότητα η οποία να προτείνει συγκεκριμένη δραστηριότητα ή θεραπευτικές λύσεις. Ωστόσο, κάποιες ιδέες οι οποίες προτείνονται είναι οι εξής:

Yoga για παιδιά: η yoga εστιάζει στη επίγνωση του σώματος και παρέχει έντονη αιθουσαία και ιδιοδεκτική εισροή η οποία βοηθά με την ενδοδεκτικότητα. Ενθαρρύνει τα παιδιά να κατεβάσουν ρυθμό, να εστιάσουν στο παρόν και στο πώς νιώθουν το σώμα τους.
Δραστηριότητες ενσυνειδητότητας και διαλογισμός (ενθαρρύνουν τα παιδιά να έχουν καλύτερη επίγνωση του τι συμβαίνει εντός του σώματός τους): η ενσυνειδητότητα από μόνη της δεν είναι κάτι καινούριο, είναι καινούρια όμως από την σκοπιά της εκπαιδευτικής ωφέλειας. Με την αύξηση του άγχους των μαθητών και του στρες, οι δραστηριότητες ενσυνειδητότητας μπορεί να είναι ευεργετικές.
Δραστηριότητες με «βαριές» δουλειές: απαιτούν τη χρήση μεγάλων μυϊκών ομάδων του σώματος και ενεργοποιούν τους ιδιοδεκτικούς υποδοχείς. Το ιδιοδεκτικό είναι υπεύθυνο για την επίγνωση του σώματος, η οποία είναι επίσης ένα μεγάλο μέρος του ενδοδεκτικού. Κάποιες αντίστοιχες δραστηριότητες είναι: το μάσημα, το κόψιμο, το γράψιμο, η πίεση, το σπρώξιμο, το κουβάλημα κτλ.
Δραστηριότητες ενεργοποίησης: είναι ένα ωραίος τρόπος να μιλήσουμε για τον καρδιακό παλμό και την αναπνοή. Πώς νιώθεις μετά την άσκηση; Χτυπάει πολύ γρήγορα η καρδιά σου; Πώς νιώθεις τους μυς σου; Αναπνέεις δύσκολα και γρήγορα ή αργά και σταθερά; Κάποιες αντίστοιχες δραστηριότητες είναι οι εξής: τραμπολίνο, κούνια, χοροπηδητό, σκοινάκι, πους-απς, τρέξιμο.
Παιχνίδια με τη θερμοκρασία: μπουκάλια με πάγο και ζεστό νερό, αντικείμενα που είναι ζεστά, κρύα ή χλιαρά κτλ.
Η δημιουργία αισθητηριακής δίαιτας για τις συγκεκριμένες ευαισθησίες (σιγουρευτείτε ότι απευθύνεστε σε κάποιον εκπαιδευμένο Εργοθεραπευτή ο οποίος γνωρίζει την αισθητηριακή επεξεργασία).
Η επαναλαμβανόμενη και ρυθμική αιθουσαία εισροή (λίκνισμα, κούνημα κτλ.).
Τα οπτικά βοηθήματα ή οι συσκευές επικοινωνίας που ενθαρρύνουν τα παιδιά να αναγνωρίζουν τις λειτουργίες του σώματος και τα συναισθήματα.
Η λεκτική επισήμανση των συναισθημάτων όταν τα βιώνουμε και η κατάλληλη απόκριση για να ενισχύσουμε τις λειτουργικές αποκρίσεις.
Βοηθήστε το παιδί σας να επικοινωνήσει τις επιθυμίες, τις ανάγκες και τα συναισθήματά του, αναγνωρίζοντάς τα πρώτα και στην συνέχεια επικοινωνώντας τα κατάλληλα (οι κοινωνικές ιστορίες μπορεί να είναι βοηθητικές σε αυτό).