Κοκμοτός Παναγιώτης, Λογοθεραπευτής, Κέντρο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Τα παιδιά που βρίσκονται στο Φάσμα του Αυτισμού (ΔΑΦ) παρουσιάζουν πολλές πραγματολογικές δυσκολίες. Ειδικά τα παιδιά με Υψηλής Λειτουργικότητας Αυτισμό (ΥΛΑ) και Asperger έχουν κυρίως κοινωνικές δυσκολίες. Δε μπορούν εύκολα να καταλάβουν τους κανόνες που διέπουν μία κοινωνική συνδιαλλαγή, έχουν έκπτωση κοινωνικής κατανόησης, δεν αναγνωρίζουν τα κοινωνικά «σήματα» κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας και δε μπορούν να κάνουν αμοιβαία συζήτηση ή να κατανοήσουν τι επιπτώσεις έχουν δικά τους λεγόμενα και πράξεις στους άλλους. Λόγω αυτών των δυσκολιών μπορεί να εμφανίσουν «κοινωνική απόσυρση» (Attwood 2007). Μία μέθοδος που απευθύνεται σε αυτού του είδους τις δυσκολίες είναι τα Comic Strip Conversations (CSC) (Συνομιλία μέσω Κόμικ).
Πρόκειται για μια συνομιλία μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ατόμων η οποία ενσωματώνει τη χρήση απλών σκίτσων. Αυτά τα σκίτσα χρησιμοποιούνται για να απεικονίσουν μία συνεχιζόμενη επικοινωνία παρέχοντας επιπλέον υποστήριξη σε άτομα που «παλεύουν» να κατανοήσουν το γρήγορο ρυθμό ανταλλαγής πληροφοριών που συμβαίνει κατά τη διάρκεια μίας συνομιλίας. Η εμπειρία στη χρήση τους έχει δείξει ότι μπορεί να είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για γονείς και επαγγελματίες που ασχολούνται με παιδιά με ΥΛΑ και Asperger.
Τα CSC είναι τόσο ευπροσάρμοστα όσο και όλες οι συνομιλίες : αναφέρουν το παρελθόν, περιγράφουν το παρόν ή σχεδιάζουν το μέλλον. Έχουν όμως και κάποια χαρακτηριστικά που είναι μοναδικά. Προσδιορίζουν συστηματικά τι λένε και κάνουν οι άνθρωποι και υπογραμμίζουν τι μπορεί να σκέφτονται. Μία ομάδα οχτώ συμβόλων χρησιμοποιούνται για να απεικονιστούν οι βασικές δεξιότητες συνομιλίας. Επιπρόσθετα μπορούν να χρησιμοποιηθούν χρώματα για να παρουσιαστεί το συναισθηματικό περιεχόμενο δηλώσεων, σκέψεων και ερωτήσεων. Μερικά CSC δίνουν ιδέες στους μαθητές για συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις και δρουν ως προαπαιτούμενες δραστηριότητες για τη δημιουργία μιας σωστής Κοινωνικής Ιστορίας. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για να «καθοδηγήσουν» οπτικά το παιδί σε μία συγχυτική για το ίδιο κατάσταση και να προσδιορίσουν λύσεις.
Η μέθοδος βασίζεται στην αντίληψη ότι η οπτικοποίηση και τα οπτικά βοηθήματα -που είναι απαραίτητα στη δόμηση της μάθησης στα παιδιά με ΥΛΑ και Asperger- έχει τη δυνατότητα να τα βοηθήσει να βελτιώσουν την κατανόηση συζητήσεων. Επιπρόσθετα «βασικά σύμβολα» χρησιμοποιούνται για να απεικονίσουν κοινωνικές δεξιότητες που είναι αφηρημένες και δύσκολες να τις κατανοήσουν αυτά τα παιδιά.
Τα παιδιά με ΥΛΑ και Asperger έχουν δυσκολία να αναγνωρίσουν τις πεποιθήσεις και τα κίνητρα των άλλων ( δυσκολία στη «Θεωρία του Νου»). Τα CSC παρουσιάζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων ως εξίσου σημαντικά με τις ομιλούμενες λέξεις και τις πράξεις μιας αλληλεπίδρασης. Τα παιδιά διδάσκονται να χρησιμοποιούν χρώματα για να προσδιορίσουν τα συναισθήματα πίσω από τις σκέψεις και τις λέξεις.
ΥΛΙΚΑ
Όσοι συμμετέχουν στη συνομιλία με τη χρήση Comic Strip ζωγραφίζουν καθώς μιλούν, γεγονός που απαιτεί την επιλογή υλικών ζωγραφικής και γραψίματος πριν να ξεκινήσει η συνομιλία. Υπάρχουν πολλά υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Βασιζόμενοι στο τι ξέρουμε για το κάθε παιδί αλλά και σεβόμενοι τις επιθυμίες του επιλέγουμε υλικά που θα είναι πιο αποτελεσματικά. Τα υλικά μπορούν να συνδυαστούν δημιουργικά για να καλύψουν τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του παιδιού σε κάθε δεδομένη κατάσταση. Τα πιο συνηθισμένα υλικά που χρησιμοποιούνται για να σχεδιάσουμε είναι: υαλοπίνακες, χαρτιά, μαυροπίνακες, μαρκαδόροι, μολύβια, ξυλομπογιές, κηρομπογιές, κιμωλίες.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Πρώτα απ όλα πρέπει ο ενήλικας να εισαγάγει την έννοια των CSC. Πρέπει να δώσει στο παιδί να καταλάβει ότι είναι ωραίο να μιλάμε και να σχεδιάζουμε παράλληλα. Ο ενήλικας θα πρέπει αρχικά να έχει εξοικειωθεί πολύ με τη χρήση αυτής της μεθόδου πριν τη χρησιμοποιήσει με το παιδί.
Αρχικά πρέπει να μάθουμε στο παιδί τα σύμβολα. Υπάρχουν δύο «λεξιλόγια» συμβόλων :
- Λεξιλόγιο των συμβόλων συζήτησης: περιλαμβάνει τα οχτώ σύμβολα για βασικές έννοιες συζήτησης (ακούω, διακόπτω, μιλάω κ.τ.λ)
- Λεξιλόγιο προσωπικών συμβόλων: είναι απεριόριστο και αποτελείται από τα πρωτότυπα προσωπικά σύμβολα που μπορεί να αναπτύξει ένα παιδί μέσα από τη χρήση της μεθόδου
Όπως σε κάθε συνομιλία έτσι και στα CSC στην αρχή ο ενήλικας με το παιδί κάνουν «κουτσομπολιό» δηλαδή μιλάνε για διάφορα θέματα της καθημερινότητας που μπορεί να είναι άσχετα με το στόχο της συνομιλίας αλλά έχουν μεγάλη κοινωνική σημασία.
Στη συνέχεια γίνεται εισαγωγή του θέματος της συνομιλίας που συνήθως αφορά μία κοινωνική κατάσταση που δυσκόλεψε το παιδί. Πρέπει να αφήνουμε το παιδί να ηγείται της συνομιλίας και εμείς να ακολουθούμε. Δηλώνεται στην αρχή πού έλαβε μέρος αυτή η κατάσταση και στη συνέχεια ο ενήλικας συλλέγει πληροφορίες και υποβοηθά το παιδί με συγκεκριμένες ερωτήσεις σχετικά με το τι γίνεται, ποιος συμμετέχει στη κοινωνική κατάσταση και τι μπορεί να σκέφτεται το κάθε άτομο. Αν το παιδί δυσκολεύεται να απαντήσει ή να κατανοήσει κάποια από τις ερωτήσεις τότε ο ενήλικας μπορεί να δώσει τη δική του άποψη, εξηγώντας την παράλληλα στο παιδί.
Κάθε CSC έχει συγκεκριμένη δομή η οποία πρέπει να τηρείται για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Πριν καταλήξουμε σε συμπεράσματα ή λύσεις γίνεται μια περίληψη για να κατανοήσει το παιδί καλύτερα τα βασικά σημεία της συνομιλίας. Τέλος μέσα από τη συνομιλία εξάγονται λύσεις για τη συγκεκριμένη κατάσταση που το δυσκόλεψε με σκοπό να είναι σε θέση να δημιουργήσει ένα πλάνο δράσης.
Τα CSC μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο για να κατανοήσει το παιδί μία κατάσταση που το δυσκόλεψε στο παρελθόν αλλά και για να το προετοιμάσει για μία κατάσταση που πρόκειται να συμβεί στο μέλλον και το αγχώνει.
«Οι συζητήσεις με κόμικς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δείξουν ότι κάθε άτομο μπορεί να έχει πολύ διαφορετικές σκέψεις, συναισθήματα και απόψεις για το τι πρέπει να σκεφτεί και να πράξει σε μία συγκεκριμένη κατάσταση.» (T. ATTWOOD 2007)
Τα CSC είναι ένα επικοινωνιακό εργαλείο σχεδιασμένο για να βοηθήσει το παιδί με ΥΛΑ και Asperger, αλλά και όλους τους ανθρώπους που συναναστρέφεται, να ανταπεξέλθει σε καταστάσεις που σχετίζονται με την κατανόηση της Θεωρίας του Νου και όλες τις διαδικασίες που σχετίζονται με αυτή. Επομένως τα CSC είναι ένα πολύ χρήσιμο «όπλο» στη φαρέτρα του θεραπευτή.
Στην Ελλάδα ακόμη δυστυχώς χρησιμοποιείται από λίγους θεραπευτές. Έχουμε όμως την τιμή να μας εκπαιδεύει στις Κοινωνικές Ιστορίες (“Social Stories ®”) και τα “Comic Strip Conversations” η Catherine Faherty, μέσα από σεμινάρια που διοργανώνει τα τελευταία χρόνια ο Σύλλογος Επιστημόνων Λογοπαθολόγων Λογοθεραπευτών Ελλάδος.