ΕΛΛΗ ΚΟΚΚΟΤΟΥ. ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ. ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ
Πόσο συχνά περνάει από το μυαλό ενός γονέα ή εκπαιδευτικού ότι ένα παιδί μπορεί να περνάει μια περίοδο πένθους, χωρίς αυτή να σχετίζεται απαραίτητα άμεσα με απώλεια αγαπημένου προσώπου? Όπως η ζωή των ενηλίκων έτσι και η ζωή των παιδιών είναι γεμάτη κύκλους που ανοίγουν και κλείνουν. Κάτι όμορφο ξεκινάει, όπως οι διακοπές και πρέπει να τελειώσει σύντομα και να κλείσουμε το κουτάκι για να ξεκινήσει κάτι άλλο. Ένα ζωάκι που αγαπούσε πολύ το παιδί χάνεται, ο καλύτερος του φίλος άλλαξε σχολείο και εκείνο τώρα πρέπει να συμβιβαστεί με την αλλαγή, η οικογένειά του μετακόμισε κ εκείνο ακόμη κλαίει για το παλιό σπίτι και την παλιά γειτονιά. Οι γονείς του πήραν διαζύγιο. Το νηπιαγωγείο τέλειωσε αρχίζει το δημοτικό, το δημοτικό τέλειωσε, αρχίζει το γυμνάσιο. Όλες οι διαδικασίες και τα στάδια ζωής και ανάπτυξης που εμπεριέχουν έντονο το στοιχείο της αλλαγής κουβαλάνε μια εσωτερική διεργασία πένθους λόγω του οριστικού αποχωρισμού από τη μία κατάσταση και τη μετάβαση σε μια νέα.
Για να διενεργηθούν ομαλά αυτές οι διαδικασίες είναι χρήσιμο να καθοδηγούνται τα παιδιά ώστε να διοχετεύουν με κάποιο τρόπο την ενέργεια που αισθάνονται εξαιτίας του πένθους τους, από ότι κι αν έχει προκληθεί αυτό, αλλά κυρίως να βοηθούνται για να το αναγνωρίσουν και έτσι να το ξεπεράσουν.
Ήδη το πρώτο κλάμα του μωρού μετά τη γέννησή του συνδέεται με μια μορφή πένθους. Ο οργανισμός του αναγκάζεται να αποχωριστεί από το ασφαλές περιβάλλον της μήτρας και να προσαρμοστεί σε νέα δεδομένα. Η ενστικτώδης αντίδραση είναι το κλάμα. Έτσι και αργότερα οι ενήλικες εκφράζουν αλλά και αποβάλλουν τη θλίψη και το πένθος. Ένα παιδί όμως που βίωσε μια σημαντική, για το ίδιο, απώλεια, δεν γνωρίζει πάντα γιατί νιώθει έτσι και πώς θα καταφέρει να νιώσει καλύτερα.
Αν ο γονιός έχει από νωρίς φροντίσει ώστε να γίνονται ξεκάθαροι αποχαιρετισμοί σε κάθε τι που τελειώνει τότε και το παιδί θα γνωρίζει κάποιο τρόπο να εκφράσει τη θλίψη ή όποιο άλλο συναίσθημα βιώνει.
Όταν ένα αγαπημένο πρόσωπο πεθάνει μπορεί ο γονιός να φτιάξει ένα κουτί αναμνήσεων μαζί με το παιδί, βάζοντας εκεί φωτογραφίες, ζωγραφιές ή άλλες κατασκευές που προορίζονται για να θυμίζουν τις καλές εμπειρίες που είχε βιώσει το παιδί με αυτό το πρόσωπο. Αν το παιδί είναι μεγαλύτερο και ένα σημείωμα ή γράμμα θα ήταν βοηθητικό. ‘Οσο μακάβριο ή επίπονο μπορεί να είναι για έναν ενήλικα στο παιδί θα δοθεί μια διέξοδος να διοχετεύει αυτά που αισθάνεται. Θα καταλάβει ότι δεν απαγορεύεται να νιώθει έτσι και να μιλάει για αυτό που νιώθει. Έτσι, δουλεύοντας με τα συναισθήματα πένθους, θα διαλυθούν και οι τυχόν ενοχές που μπορεί να έχει ένα παιδί, που δε χαιρέτησε το φίλο του πριν μετακομίσει, ή τον παππού του πριν πεθάνει. Επίσης είναι πιο εύκολο για τον ενήλικα να εντοπίσει «μαγικές σκέψεις» που μπορεί να έχει ένα παιδί σχετικά με το θάνατο αλλά και τις απώλειες κάθε είδους.
Τέτοιες σκέψεις μπορεί να κάνουν τα παιδιά μέχρι και την ηλικία των 7 ετών.
Μπορεί να σκέφτεται ότι ο θάνατος επήλθε σαν τιμωρία για κάποια κακή πράξη που έκανε ή να θεωρεί ότι το νεκρό πρόσωπο έχει την ικανότητα να βλέπει και να ξέρει τι νιώθει με αποτέλεσμα να βασανίζεται και να βιώνει καθημερινά αυξημένο άγχος.
Συμπεριφορές που εμφανίζονται απρόσμενα και μπορεί να δηλώνουν συναισθήματα πένθους:
– Ξεσπάσματα θυμού ή κλάματος
– Φοβίες (π.χ. φόβος αποχωρισμού από αγαπημένα πρόσωπα, φόβος για το σκοτάδι)
– Αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου ή του φαγητού
– Αλλαγές στη συμπεριφορά (επιθετικότητα, απομόνωση, μείωση της απόδοσης στο σχολείο)
– Εκδήλωση συμπεριφορών προηγούμενων σταδίων ανάπτυξης (ενούρηση, πιπίλα, εξάρτηση από ενήλικες)
– Ενοχή για το θάνατο του αγαπημένου προσώπου, συνεχείς σκέψεις για το θάνατο, επίμονη αναζήτηση του ατόμου που πέθανε
Στάδια διεργασίας πένθους:
-Άρνηση:το παιδί αρνείται ότι το γεγονός συνέβη
– Διαπραγμάτευση: αρχίζει να σκέφτεται ότι μπορεί και να είναι αλήθεια
-Θυμός:Τι μπορεί να έκανα για να μου αξίζει αυτό;
-Ενοχές:Κάτι κακό έκανα
-Κατάθλιψη: αισθήματα κενού και λύπης, κλάμα
-Αποδοχή:ηρεμία στη σκέψη της απώλειας, επένδυση θετικών συναισθημάτων σε νέα πράγματα
Αν το παιδί μείνει προσκολλημένο σε κάποιο από αυτά τα στάδια, οι επιπτώσεις πιθανά θα το ακολουθούν για όλη του τη ζωή. Γι’ αυτό ας δώσουμε χώρο στην εκπαίδευση και την εξοικείωση των παιδιών με την απώλεια. Η Σαρακοστή και το Πάσχα είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να μιλήσουμε στα παιδιά για το πένθος και την απώλεια αλλά και τα καθημερινά γεγονότα που εμπεριέχουν τις έννοιες της αρχής και του τέλους. Τέλος σίγουρα οι μεγαλύτεροι βοηθοί των γονέων αλλά και των εκπαιδευτικών είναι τα βιβλία.
Μέσα από τις ιστορίες τους τα παιδιά θα μπορέσουν να δουλέψουν με τον πόνο που βίωσαν, να θρηνήσουν συμπάσχοντας με τους ήρωες και να ξεθάψουν το θαμμένο κουτί του πένθους απαντώντας στις απορίες τους και ερχόμενα σε επαφή με το συναίσθημά τους.
