Μάντη Ειρήνη, Ψυχολόγος, PhD, Κέντρο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Για πολλά παιδιά με σύνδρομο Asperger ή Αυτισμό Υψηλής λειτουργικότητας (ΥΛΑ) η επιστροφή στα θρανία είναι μια τεράστια πρόκληση. Εκτός του ότι καλούνται να διαβάσουν και να κατανοήσουν την σχολική ύλη, που ενιότε είναι ακόμα πιο δυσνόητη εαν συνυπάρχουν μαθησιακές δυσκολίες, καλούνται να ‘διαβάσουν’ και να ‘κατανοήσουν’ και τα κοινωνικά σήματα όλων όσων συναντούν στο σχολείο (πχ του δασκάλου, των συμμαθητών κτλ) με αποτέλεσμα να καταναλώνουν διπλάσιο κόπο και ενέργεια από τα ‘τυπικά’ παιδιά. Αυτή η συνθήκη από μόνη της μπορεί να προκαλέσει πολύ στρες στο παιδί πόσο μάλλον αν αυτό γίνεται συστηματικά και δέκτης κακοπροέραιτων αστείων ή σχολικού εκφοβισμού. Γι’αυτό το λόγο ο ρόλος του εκπαιδευτικού και η στάση που θα κρατήσει σε τέτοιου είδους ’κρούσματα’ είναι πολύ σημαντικός.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ
Ένα βασικό χαρακτηριστικό των παιδιών με ΥΛΑ/Αsperger είναι ότι, σε αντίθεση με τα περισσότερα ‘τυπικά’ παιδιά που μαθαίνουν διαισθητικά τους κανόνες που διέπουν μια κοινωνική συνδυαλλαγή, τα παιδιά με ΥΛΑ/Asperger μαθαίνουν με την ’νοημοσύνη΄ τους και γι’αυτό χρειάζονται πολυετή εκπαίδευση σε αυτό. Επίσης μια άλλη δυσκολία των παιδιών με σύνδρομο Asperger είναι ότι δεν κατανοούν εύκολα την έννοια της ιεραρχίας που μπορεί να βασίζεται είτε στην ηλικία είτε στην θέση εξουσίας και αυτό μπορεί να τα κάνει να φαίνονται αγενή ή επαναστατικά. Παρά όμως την φαινομενική σιγουριά που μπορεί να δείχνουν, συνήθως έχουν πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση και είναι αρκετά ευαίσθητα στην κριτική και τα πειράγματα των άλλων. Μάλιστα οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες στις κοινωνικές σχέσεις μπορεί να τα κάνουν να αναπτύξουν μια παρανοϊκή στάση απέναντι στους άλλους. Σε περιπτώσεις δε που κάποιο παιδί είναι χωρίς διάγνωση, εκτός από τους συμμαθητές, μπορεί να εκνευριστεί και το εκπαιδευτικό προσωπικό με την ‘ξεροκεφαλιά’, την αναίδεια και την έλλειψη σεβασμού του, με αποτέλεσμα οι εκπαιδευτικοί να μην δείξουν την ανάλογη κατανόηση ή ακόμα χειρότερα να το στιγματίσουν ρίχνοντάς του το φταίξιμο για όλα τα κακώς κείμενα που συμβαίνουν στην τάξη…
Οι παραπάνω ιδιαιτερότητες συχνά δυσκολεύουν τα παιδιά με ΥΛΑ/Asperger να ενταχθούν και να αποκτήσουν φίλους καθώς, ειδικά στις πιο μεγάλες τάξεις του δημοτικού τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν την τάση να πιέζουν αυτούς που δεν συμμορφώνονται στις νόρμες της ομάδας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα περιθωριοποίησης ή ακόμα και εκφοβισμού των παιδιών αυτών κυρίως κατά την ώρα του διαλείμματος ή μετά το σχολείο όπου δεν υπάρχει επιτήρηση ενηλίκων.
ΤΙ ΒΟΗΘΑ ΣΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ
«ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ»: Ο Antwood στο βιβλίο του προτείνει κάποιες τεχνικές που φαίνεται να μειώνουν σημαντικά τις επιπτώσεις των κρουσμάτων εκφοβισμού σε σχολεία. Η σημαντικότερη από αυτές είναι η «ομαδική ευθύνη» που περιλαμβάνει την εμπλοκή τόσο της διοίκησης του σχολείου, τους δασκάλους και τους γονείς όσο και τα υπόλοιπα παιδιά σε ό,τι αφορά στην ευαισθητοποίηση σε θέματα διαφορετικότητας και εκφοβισμού. Με άλλα λόγια το σχολείο υιοθετεί έναν κώδικα συμπεριφοράς κατά του εκφοβισμού που θα πρέπει να εφαρμόζεται από όλους. Έτσι καλλιεργείται η έννοια της ευθύνης για τέτοιες πράξεις. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό τα παιδιά αυτά να μην νιώθουν ότι αφήνονται στην «τύχη» τους, αλλά να νιώθουν ότι υπάρχει στο σχολείο κάποιος που θα «συμμαχήσει» μαζί τους και θα τα βοηθήσει να βγουν από τη δύσκολη θέση.
ΕΝΑΣ ΦΥΛΑΚΑΣ: Επίσης ο δάσκαλος μπορεί να ενθαρρύνει τη δημιουργία μιας ομάδας παιδιών με υψηλή κοινωνική κατανόηση ώστε να μπορούν να υπερασπιστούν, αν χρειαστεί, τον συμμαθητή που δεν μπορεί να διακρίνει εύκολα τις φιλικές από τις μη φιλικές πράξεις, αλλά και να αποτελέσουν μια ‘γέφυρα’ που θα βοηθήσει την ένταξη του παιδιού αυτού στην παρέα-ομάδα της τάξης. Τον ρόλο αυτό μπορεί να τον αναλάβει και κάποιος ενήλικας με τη μορφή παράλληλης στήριξης.
ΑΠΟΔΟΣΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ: Είναι σημαντικό το παιδί με Αsperger να καταλάβει ότι στο σχολείο υπάρχει συνέπεια και κύρωση εαν το ίδιο προβεί σε κάποια επιθετική συμπεριφορά, με την προϋπόθεση ότι την ίδια κύρωση θα λάβει και αυτός που προκάλεσε το παιδί να αντιδράσει έτσι. Με άλλα λόγια είναι σημαντικό να αποδίδεται δικαιοσύνη και στις δύο πλευρές γιατί σε άλλη περίπτωση υπάρχει ο φόβος το παιδί/έφηβος με Asperger να πάρει το ίδιο τον «νόμο στα χέρια του» μέσω της στρατηγικής «οφθαλμός αντί οφθαλμού» με την πρόθεση να προκαλέσει στον θύτη του την ίδια δυσφορία (και συνήθως η ανταπόδοση που επιλέγουν δεν είναι λεκτική αλλά σωματική).
ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ: Όταν το μάθημα τελειώνει τα παιδιά με ΥΛΑ ή σύνδρομο Asperger είναι συνήθως πνευματικά αλλά και συναισθηματικά φορτισμένα και γι’αυτό μπορεί να χρειάζονται λίγο χρόνο μόνα τους για να μπορέσουν αν «ξαναφορτίσουν τις μπαταρίες τους». Για να αποφευφθεί όμως η πιθανότητα τα παιδιά αυτά να γίνουν στόχος πειραγμάτων είναι σημαντικό να τους παρέχεται ένας ασφαλής χώρος όπως ένα πολύ καλά εποπτευόμενο προάυλιο, ή εαν δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, ένας άλλος χώρος όπως μια βιβλιοθήκη ή μια τάξη όπου το παιδί θα ασχοληθεί με ό,τι το χαλαρώνει.
ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ: Η καλλιέργεια ενός φιλικού κλίματος μεταξύ των μαθητών και η ‘εκμετάλλευση’ κάθε ευκαιρίας να συμπεριλάβουμε τα παιδιά αυτά σε δραστηριότητες που έχουν καλή επίδοση και αναδεικνύουν κάποιο από τα ταλέντα τους (πχ κάποιο άθλημα, μουσική, μαθηματικά, παιχνίδια ερωτήσεων, ζωγραφική, comic, κατασκευές κτλ) βοηθάει τόσο την ένταξή τους στην ομάδα όσο και την αύξηση της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης των παιδιών αλλά και το κύρος τους στην ομάδα.
ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ
Τα παιδιά φοιτούν στο σχολείο για 2 βασικούς λόγους: την μάθηση και την κοινωνικοποίηση. Εαν το παιδί με YΛΑ/Asperger δεν είναι κοινωνικά επιτυχημένο είναι πολύ φυσιολογικό να προσπαθήσει να αντισταθμίσει την ‘χασούρα’ με ό,τι του απομένει, που συνήθως είναι η ιδιαίτερη κλήση-ταλέντο κάπου ή η ακαδημαϊκή επιτυχία. Έτσι η επίδοση στο σχολείο μπορεί να γίνει το πρωταρχικό κίνητρο ενός παιδιού και φυσικά να το βοηθήσει σημαντικά στην ανάπτυξη της αυτoεκτίμησής του. Συχνά όμως βλέπουμε πως παρόλο που το παιδί μπορεί να είναι πολύ έξυπνο, τελικά δεν καταφέρνει να ανταπεξέλθει στις σχολικές εργασίες τόσο καλά όσο είχαν προβλέψει οι δάσκαλοι ή οι γονείς του. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό τόσο οι δάσκαλοι όσο και οι γονείς να καταλάβουν πως τα παιδιά με ΥΛΑ ή Asperger έχουν ένα πολύ ανομοιογενές γνωστικό προφίλ και αυτό τα κάνει να μαθαίνουν και κατανοούν με διαφορετικό τρόπο.
Συγκεκριμένα οι έρευνες δείχνουν πως ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών με ΥΛΑ ή Asperger παρουσιάζει προβλήματα προσοχής, δυσκολίες στην οργάνωση ή στη μνημονική ικανότητα, δυσκολίες στην επίλυση προβλημάτων ή στην διαχείριση λαθών καθώς και μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία, δυσαναγνωδία, δυσαρθιμησία, δυσορθογραφία κτλ.
ΤΙ ΒΟΗΘΑΕΙ ΣΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ
ΔΑΣΚΑΛΟΣ/Α: Αυτό που βοηθάει περισσότερο ένα παιδί με ΥΛΑ ή Asperger είναι κατ’αρχάς η στάση του/της δασκάλου/ας απέναντι στις ιδιαιτερότητές του, τα δυνατά και αδύνατα σημεία του. Έρευνες δείχνουν πως δάσκαλοι με ενσυναίσθηση, χιούμορ και σεβασμό στο παιδί αλλά και ευελιξία στις στρατηγικές διδασκαλίας βοηθάνε πολύ την πρόοδο αυτών των παιδιών. Μια τέτοια στρατηγική είναι για παράδειγμα να συνδυάσει κάποιος τη διδασκαλία πχ των μαθηματικών με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα κάποιου παιδιού πχ τρένα, δεινόσαυρους.
ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΑ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΑ: Λόγω της αισθητηριακής ευαισθησίας που πολλά παιδιά με ΥΛΑ/Asperger έχουν πχ στον θόρυβο, στο φως, στα έντονα χρώματα κτλ μπορεί να στρεσαριστούν και να έχουν παραπάνω εκνευρισμό, χωρίς να είναι αντιληπτός ο λόγος. Είναι σημαντικό λοιπόν, με βάση τις ανάγκες του κάθε παιδιού η τάξη να είναι οργανωμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να μην αποτελεί κάθε γωνιά της και μια «αισθητηριακή υπεφόρτωση» γι’αυτά. Πχ μπορεί να βοηθούσε ο πίνακας με τις ζωγραφίες και τις ανακοινώσεις να είναι τοποθετημένος στο πίσω μέρος της τάξης. Επίσης κάτι που συνήθως βοηθά, είναι να κάθονται στις μπροστινές θέσεις ώστε να υπάρχει καλύτερη οπτική επαφή με το δάσκαλο και να αποφεύγονται διασπαστικοί παράγοντες ή έντονο φως.
ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Τα παιδιά με ΥΛΑ/Asperger δυσκολέυονται αρκετά στις προφορικές παραδόσεις πόσο μάλλον όταν πρέπει να ‘συλλάβουν’ και να κατανοήσουν έννοιες αφηρημένες. Είναι σημαντικό λοιπόν να υπάρχουν οπτικά βοηθήματα, οργανωγράμματα/σχεδιαγράμματα ή γραπτές οδηγίες/πληροφορίες για να μπορέσουν να ‘συντονίζονται’, να συμμετέχουν και να κατανοούν καλύτερα τις εισερχόμενες πληροφορίες.
ΡΟΥΤΙΝΑ: Η ρουτίνα και το πρόγραμμα, αποδεδειγμένα πια, μειώνουν το στρες των παιδιών στο φάσμα και προάγουν την καλύτερη λειτουργία της τάξης. Είναι σημαντικό λοιπόν το παιδί με δυσκολίες να γνωρίζει πιο είναι το πλάνο της μέρας και αν υπάρξουν κάποιες αλλαγές να ενημερωθεί εγκαίρως γι’αυτές. Είναι επίσης σημαντικό οι αλλαγές αυτές να παρουσιάζονται και γραπτώς, ώστε να σιγουρευτούμε πως το παιδί κατανόησε πλήρως αυτό που του ανακοινώθηκε.
Παραπάνω αναφέρονται λίγες και ενδεικτικές προτάσεις για την βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών που είναι στο φάσμα και φοιτούν σε κανονικά σχολεία. Σίγουρα η λίστα είναι πολύ μεγαλύτερη και φυσικά εξαιρτάται από τις ατομικές ανάγκες κάθε παιδιού. Για να είναι λοιπόν η βοήθεια που παρέχεται ουσιαστική και αντιπροσωπευτική για κάθε παιδί, είναι σημαντικό εκτός από τη συνεχή και σωστή ενημέρωση, να υπάρχει επικοινωνία και συνεργασία των εκπαιδευτικών με την οικογένεια και την θεραπευτική ομάδα του παιδιού.
Πηγές:
-Σύνδρομο Asperger: ένας πλήρης οδηγός, Tonny Attwood
-To αυτιστικό φάσμα: ένας οδηγός για γονείς και επαγγελματίες, Lorna Wing
-Διδάσκοντας Αυτιστικά παιδιά, Kathleen Ann Quill
