Επιμέλεια: Αλεξάνδρου Στράτος. Κέντρο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Τι είναι η έκρηξη οργής (temper tantrum)
Πρόκειται για μια αρνητική αναζήτηση προσοχής από τον ενήλικα που κάνει το παιδί προκειμένου να επικοινωνήσει την ταραχή του και την απογοήτευση του με κοινωνικά ακατάλληλο τρόπο. Συνήθως η ταραχή και η απογοήτευση του παιδιού προκύπτει όταν μία ανάγκη ή επιθυμία του δεν έχουν καλυφθεί.
Η έκρηξη οργής είναι μια μορφή κατάρρευσης μεταξύ πολλών άλλων, όπως η επιθετικότητα, το τρέξιμο, τα ουρλιάσματα και άλλα. Κατά τη διάρκεια μιας κατάρρευσης το άτομο είναι εκτός ελέγχου. Το νευρικό σύστημα του παιδιού δεν είναι σε θέση να χειριστεί την υπερφορτωμένη αισθητηριακή είσοδο από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, και όλα τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού (ότι βασανίζεται) αυξάνουν. Κατά τη διάρκεια μίας έκρηξης οργής, το παιδί βρίσκεται σε μια χαοτική κατάσταση. Έτσι η αντίδρασή του είναι απρόβλεπτη.
Λόγοι για τις εκρήξεις θυμού
Υπάρχουν τόσοι πολλοί παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν το παιδί και να το οδηγήσουν σε μία έκρηξη οργής. Για παράδειγμα, πολλοί θόρυβοι, πλήθη, απώλεια του προσωπικού χώρου, πολλά φώτα, πολύ ζέστη, κούραση, πείνα, υπνηλία, αρρώστια, αλλαγές στη ρουτίνα του, ταραχή και σύγχυση επειδή δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει, αδυναμία να επικοινωνήσει ή να εκδηλώσει την απογοήτευσή του και τα συναισθήματα (ειδικά αν το παιδί είναι μη λεκτικό), ή οποιαδήποτε άλλη αιτία που το παιδί δεν μπορεί να ανεχτεί.
Τι να κάνετε κατά τη διάρκεια μίας έκρηξης οργής
• Η ασφάλεια είναι το πιο σημαντικό ζήτημα. Βεβαιωθείτε ότι το παιδί δεν βάζει σε σωματικό κίνδυνο τον εαυτό του χτυπώντας το κεφάλι του ή άλλο μέρος του σώματος σε μια σκληρή ή τραχιά επιφάνεια (όπως το έδαφος ή στον τοίχο). Εάν είναι δυνατόν, μεταφέρετε το παιδί σε ασφαλές μέρος.
• Παραμείνετε ήρεμοι σε όλη τη διάρκεια της έκρηξης. Οι εκφράσεις του προσώπου σας είναι πολύ σημαντικές για το παιδί. Το παιδί παίρνει τα συνθήματα από τη γλώσσα του σώματος σας. Χρησιμοποιείστε λοιπόν ένα καθησυχαστικό και ήρεμο βλέμμα.
• Κατά τη διάρκεια του ξεσπάσματος οργής το παιδί δεν ακούει πια. Πείτε λοιπόν μόνο τις απολύτως απαραίτητες λέξεις. Κανείς δεν μπορεί να νουθετήσει ή να καθοδηγήσει λεκτικά ένα παιδί κατά τη διάρκεια της κρίσης. Το παιδί μπορεί όμως να ανταποκριθεί στις οπτικές ενδείξεις.
• Δείξτε στο παιδί ένα οπτικό χρονόμετρο, που θα το βοηθήσει να κατανοήσει ότι υπάρχει ένα τέλος και θα πρέπει να προετοιμάσει τον εαυτό του να σταματήσει το ξέσπασμα. Ρυθμίστε το χρονοδιακόπτη για το χρονικό διάστημα που εσείς πιστεύετε ότι είναι λογικό και αρκετό για το παιδί.
• Αγνοήστε τη συμπεριφορά και φύγετε μακριά αν είστε στο σπίτι σας, αφού πρώτα βεβαιωθείτε ότι το παιδί θα είναι ασφαλές εάν μείνει στο χώρο του μόνο του.
• Δοκιμάστε να εξαλείψετε ή να ελαχιστοποιήσετε την αιτία του ξεσπάσματος.
• Αν είστε εκτός σπιτιού, μειώστε το ακροατήριο. Αν είσαστε σε ένα πάρκο ή σε πλήθος, βρείτε μια ήσυχη γωνιά ή ένα παγκάκι, και δείξτε την υποστήριξη και την συμπάθεια σας χωρίς να ενδώσετε στο αίτημα να του παιδιού. Το να ενδώσετε θα ήταν μεγάλο λάθος, γιατί αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ενίσχυση ή επιβράβευση για το παιδί και με αυτό τον τρόπο θα ενθαρρύνετε χωρίς να το θέλετε την έκρηξη να επαναληφθεί. Εάν είστε σε ένα εμπορικό κέντρο ή ένα κατάστημα, μιλείστε του πολύ δομημένα και σύντομα και πείτε του ότι καταλαβαίνετε ότι είναι αναστατωμένο, αλλά ζητείστε του να χρησιμοποιήσει τα λόγια του. Σιγουρευτείτε ότι έχετε κάνει σαφές ότι θα χρειαστεί να περιμένει για λίγα λεπτά, προτού να μπορέσετε να φύγετε. Μην ντρέπεστε για τον περίγυρο και μην δώσετε καμία υπόσχεση. Προσκολληθείτε στον κανόνα που βάλατε και παραμείνετε ήρεμοι. Στη συνέχεια, πάρτε το παιδί μακριά από το πλήθος και καθίστε δίπλα του χωρίς να μιλήσετε μέχρις ότου να φύγει η κρίση.
• Προσπαθήστε να παρακάμψετε το «κόλλημα» του παιδιού και να κατευθύνετε την προσοχή και το ενδιαφέρον του σε κάτι διαφορετικό που ξέρετε ότι το ενδιαφέρει. Πρέπει να είστε θετικοί και ήρεμοι και να παρουσιάσετε με μεγάλο ενδιαφέρον και ενθουσιασμό αυτό που του προτείνετε.
Ένα παράδειγμα:
Ένα παιδί με αυτισμό εμφάνισε μία κατάρρευση στην τελετή λήξης του σχολικού έτους. Οι μαθητές της Ε΄ Τάξης έδιναν μια συναυλία στο θέατρο του σχολείου και ο μαθητής με αυτισμό καθόταν στην πρώτη σειρά. Μια ορχήστρα έπαιζε τύμπανα και τα κορίτσια τραγουδούσαν και χόρευαν. Το παιδί άρχισε να διαλύεται όταν ξεκίνησε η παράσταση. Έπρεπε να απομακρυνθεί αμέσως σε ένα ήσυχο μέρος. Βγήκε έξω με την δασκάλα του, και κάθισαν στην αυλή σε ένα παγκάκι. Η δασκάλα του τον κρατούσε σφιχτά προσπαθώντας να τον καθησυχάσει όσο μπορούσε, λέγοντάς του με ηρεμία πόσο όμορφο και ήρεμο ήταν αυτό το μέρος, μακριά από την πολυκοσμία και τον θόρυβο. Στη συνέχεια, άρχισε να του μιλάει έντονα για το αγαπημένο θέμα του (ηλεκτρονικά παιχνίδια). Στην αρχή το πρόσωπό του ήταν κόκκινο, σκληρό και καλυμμένο με δάκρυα. Σταδιακά, άρχισε να ηρεμεί και να ακούει τη δασκάλα. Στο τέλος, μιλούσε και συζητούσε για το θέμα που του είχε προτείνει η δασκάλα (τα ηλεκτρονικά παιχνίδια). Η κρίση είχε τελειώσει.
Πώς ξεκίνησε το ξέσπασμα οργής; Απλά, το παιδί υπερδιεγέρθηκε από το περιβάλλον του και δεν μπόρεσε να ανεχθεί όλα αυτά τα αισθητηριακά ερεθίσματα που το βομβάρδισαν. Η δασκάλα συνειδητοποίησε ότι η απόσταση από την πηγή του θορύβου και την έντονη δράση (καθόταν στην πρώτη σειρά) ήταν ένα μεγάλο λάθος. Επιπλέον, υπήρχαν στο χώρο τα άλλα παιδιά και οι γονείς που φώναζαν δυνατά και χειροκροτούσαν γύρω του. Το σωστό θα ήταν η δασκάλα να μπορούσε να είχε προβλέψει την κατάσταση. Αλλά το πρόβλημα ήταν ότι ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε τον μαθητής της σε αυτή την συνθήκη (της γιορτής) και δεν το είχε φανταστεί.
Πρόληψη
Ο καλύτερος τρόπος για να αποφευχθεί ένα ξέσπασμα είναι η προετοιμασία του παιδιού για αυτή τη στιγμή. Όταν δεν είστε προετοιμασμένοι, μπορεί να πέσετε εύκολα στην παγίδα να ανταμείψετε την ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Στη μέση της κρίσης, συνήθως έχουμε την τάση να ενδώσουμε στις απαιτήσεις του παιδιού, ή να υποσχεθούμε κάτι που δεν είχαμε σκοπό να το κάνουμε.
Βοηθήστε το παιδί να δημιουργήσει προσδοκίες.
Δεν είναι πάντα εύκολο να προβλεφθεί πότε έρχεται μία έκρηξη, αλλά εάν ξέρετε το παιδί σας καλά μπορείτε να αποφύγετε ορισμένους από τους παράγοντες που μπορεί να συνεπάγονται ότι θα προκαλέσουν έκρηξη. Για παράδειγμα, ξέρετε ότι πρέπει να αποφύγετε να πάτε στο εμπορικό κέντρο ή σε ένα πλήθος ή στην Εκκλησία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι έξοδοι για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε γενικές γραμμές μπορούν να οδηγήσουν σε έκρηξη. Αν πρέπει να πάρετε το παιδί σας σε αυτές τις υποχρεώσεις, θα πρέπει να κάνετε πολύ καλή προετοιμασία. Συνεργαστείτε με την επιστημονική ομάδα που παρακολουθεί το παιδί σας για αυτή την προετοιμασία. Πείτε του ότι θα πάτε στο συγκεκριμένο μέρος για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, εφαρμόστε αισθητηριακή προετοιμασία και απευαισθητοποίηση, χρησιμοποιήστε οπτικά βοηθήματα όπως εικόνες και ρολόι.
Μην υποθέτετε ότι το παιδί σας καταλαβαίνει ό,τι λέτε ή κάνετε. Εξηγήστε με λεπτομέρειες το τι θα γίνει, πώς, πού, πότε, γιατί θα συμβούν τα πράγματα. Εάν μπορείτε, χρησιμοποιείστε Κοινωνικές ή Αισθητηριακές Ιστορίες. Επίσης χρησιμοποιήστε πραγματικά αντικείμενα ή εικόνες και γραπτές λέξεις για να του εξηγήσετε. Χρειάζεται υπομονή, χρόνο και προσπάθεια, αλλά γλυτώνει το παιδί σας και εσείς από μία έκρηξη οργής η οποία είναι πολύ αγχωτική για όλους.
Οργανώστε και προσκολληθείτε στο καθημερινό σας πρόγραμμα όσο το δυνατόν περισσότερο. Το να παραλείψετε τον μεσημεριανό ύπνο ή το να σερβίρετε αργότερα το φαγητό μπορεί να οδηγήσουν σε μεγάλη ανησυχία το παιδί σας. Η μη προγραμματισμένη συμμετοχή σε εκδηλώσεις με μεγάλα πλήθη συχνά θα είναι πολύ ερεθιστικό ερέθισμα για το παιδί σας.
Οι εκρήξεις οργής είναι πιο εύκολο να διαχειριστούν στο σπίτι από ότι στο σχολείο ή σε εξωτερικούς χώρους. Στο σπίτι έχετε περισσότερο έλεγχο στο περιβάλλον σας.
Αν η έκρηξη συμβεί στο σχολείο, ο δάσκαλος και το προσωπικό θα πρέπει να αποφασίσουν ανάλογα με τις περιστάσεις, είτε να εκκενώσει την τάξη ή να μετατοπίσουν τον μαθητή σε άλλο μέρος. Πρόκειται για ένα πρόβλημα ασφαλείας του περιβάλλοντος που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με πάρα πολύ μεγάλη προσοχή. Οι άλλοι μαθητές δεν πρέπει να εκτίθενται σε ακατάλληλες σκηνές. Ένα ξέσπασμα μπορεί να πυροδοτήσει ένα άλλο, απλά επειδή είναι υπερδιεγερτική και για τα άλλα παιδιά. Σε αυτή την περίπτωση, το πρόβλημα μπορεί εύκολα να διπλασιαστεί ή τριπλασιαστεί.
Συνοψίζοντας:
Κατά τη διάρκεια ενός ξεσπάσματος ιδιοσυγκρασίας προσπαθήστε να κάνετε τα εξής:
• Διατηρήστε την ψυχραιμία σας
• Βεβαιωθείτε ότι τόσο το ίδιο το παιδί όσο και τα άλλα άτομα του περιβάλλοντος είναι ασφαλή
• Μη υποχωρείτε στην απαίτηση του παιδιού
• Ελαχιστοποιήστε τον περαιτέρω ερεθισμό του λόγου που προκάλεσε την έκρηξη
• Ανακατευθύνετε την προσοχή του σε κάτι διαφορετικό
• Περιμένετε υπομονετικά έξω έως ότου ηρεμήσει
