ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΚΠ/ΤΙΚΟΥΣ

ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η προσοχή είναι μια ανώτερη εγκεφαλική λειτουργία που μας επιτρέπει να ξεχωρίζουμε και να επικεντρωνόμαστε σ’ αυτό που μας αφορά, απομονώνοντάς το από τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Είναι ακριβώς αυτή η λειτουργία που πρέπει να ενεργοποιήσει το παιδί στην τάξη για να επικεντρωθεί σε αυτό που λέει ο εκπ/τικός και να το απομονώσει από άλλα οπτικά ή ακουστικά ερεθίσματα (πχ με το ότι του μιλά ο διπλανός του ή τι κάνει το παιδί στο πίσω θρανίο, ή ο θόρυβος που ακούγεται από έξω). Ο εστιασμός και η συγκέντρωση της συνείδησης είναι ένα από τα βασικά της χαρακτηριστικά. Σημαίνει την ικανότητα να αγνοήσουμε κάποια παράλληλα περιβαλλοντικά συμβάντα και να προσανατολίσουμε όλη την συνείδησή μας προς κάποια άλλα. Αυτό αποτελεί βασική προϋπόθεση για να μπορέσει το παιδί να συμμετάσχει ενεργά στην μαθησιακή διαδικασία. Ο έλεγχος και περιορισμός της κίνησης είναι και πάλι μία εγκεφαλική λειτουργία που μας επιτρέπει να μειώνουμε το ποσοστό κίνησης που χρειαζόμαστε όταν θα πρέπει να ηρεμήσουμε ή να επικεντρωθούμε σε κάτι.

Το Σύνδρομο ΔΕΠ-Υ περιλαμβάνει ιδιαίτερα ενοχλητικά συμπτώματα τόσο για τους γονείς και τον εκπ/τικό, όσο και για τα ίδια τα παιδιά. Το παιδί με ΔΕΠ-Υ συνήθως δυσκολεύεται πολύ να μείνει συγκεντρωμένο σε μία δραστηριότητα, κουνιέται συνέχεια, τρέχει, ανεβαίνει στο θρανίο ή δεν μπορεί να καθίσει σε αυτό, δυσκολεύεται ακόμη και να παίξει ήρεμα, μιλάει συνεχώς και γενικά φέρεται «σαν να είναι στην πρίζα». Συχνά το ίδιο παιδί είναι και παρορμητικό (δεν μπορεί να περιμένει τη σειρά του, προτρέχει στις απαντήσεις του, διακόπτει τις συζητήσεις,). Είναι αυτονόητο ότι ακόμη και η πιο καλοπροαίρετη οικογένεια ή οι πιο υπομονετικοί εκπαιδευτικοί δύσκολα θα ανεχθούν τα ενοχλητικά αυτά συμπτώματα. Ακόμα και οι φίλοι του κουράζονται και η πιο συχνή κατάληξη είναι να αποφεύγουν αυτό το παιδί. Έτσι λοιπόν το παιδί αυτό από νωρίς εισπράττει αποδοκιμασία απ’ το περιβάλλον, που είναι δικαιολογημένη, καθώς είναι ενοχλητικό και κουραστικό.

Σε πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό το παιδί με ΔΕΠ-Υ εμφανίζει και συνοδά προβλήματα όπως δυσκολίες λόγου και ομιλίας, δυσλεξία, άλλες μαθησιακές δυσκολίες, κινητική αδεξιότητα κλπ. Πολλές όμως είναι και οι ψυχιατρικές διαταραχές που μπορεί να συνυπάρχουν και να επιβαρύνουν την εικόνα, όπως η Ιδεο-ψυχαναγκαστική διαταραχή, Παιδική Κατάθλιψη, Διαταραχή Διαγωγής. Συχνά επίσης παιδιά με Διάχυτες Αναπτυξιακές διαταραχές εμφανίζουν ΔΕΠ-Υ. Ακόμη και όταν το παιδί δεν εμφανίζει παράλληλη ψυχιατρική νόσο, η συναίσθησή του ότι ταλαιπωρεί το περιβάλλον σε συνδυασμό με την αρνητική στάση και την απόρριψη που εισπράττει, συχνά του προκαλούν δευτερογενή ψυχολογικά προβλήματα.

Το πρόβλημα έχει να κάνει με τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες του παιδιού. Κάποια κέντρα που ασκούν έλεγχο στην υπερδραστηριότητα που συχνά έχουν τα παιδιά που υπολειτουργούν, ενώ υπάρχει μια άρση αναστολών που επιτρέπει στο παιδί «να κάνει ό,τι του κατέβει», χωρίς να σκέφτεται προηγουμένως την ορθότητα ή τις συνέπειες των πράξεών του. Δυσκολεύεται να κατασκευάσει ένα εκτελεστικό πλάνο και να οργανώσει μια δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να κινείται υπερβολικά και άσκοπα. Σε καμιά περίπτωση δεν θέλει να «παιδέψει» τους γονείς ή τους δασκάλους και το ίδιο δεν χαίρεται καθόλου με την αρνητική προσοχή που προσλαμβάνει και που σύντομα δίνει τη θέση της στην απόρριψη.

Τα συμπτώματα αυτά δεν είναι πάντοτε παρόντα στον ίδιο βαθμό. Σαφώς είναι πιο εμφανή στις δραστηριότητες που το παιδί βρίσκει βαρετές ή δύσκολες, ενώ όταν κάτι «το τραβάει», τότε η απροσεξία είναι πολύ λιγότερο έκδηλη ή απούσα.

Η αντιμετώπιση των προβλημάτων γίνεται ανάλογα με την σοβαρότητα των συμπτωμάτων με εξατομικευμένο πρόγραμμα Εργοθεραπείας, Ειδ. Παιδαγωγικού, Λογοθεραπείας και Ψυχολογικής υποστήριξης με ταυτόχρονη οικογενειακή συμβουλευτική. Σε μερικές κατηγορίες παιδιών βοηθά πολύ και η φαρμακευτική αγωγή. Ταυτοχρόνως θεωρείται σημαντικότατος ο ρόλος του εκπ/τικού μέσα στην Τάξη.

ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

Πρώτα απ’ όλα, βεβαιωθείτε ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζετε με το παιδί οφείλονται πραγματικά στην ΔΕΠ-Υ. Αναμφίβολα, δεν εναπόκειται στον εκπαιδευτικό να διαγνώσει τη ΔΕΠ-Υ, όμως μπορείτε να ζητήσετε να αξιολογηθεί το παιδί από κάποιον Ειδικό και να ενημερωθείτε για την διάγνωση. Ενημερωθείτε και διαβεβαιωθείτε ότι η ακοή και η όραση του παιδιού έχουν ελεγχθεί πρόσφατα και ότι έχουν αποκλειστεί τυχόν άλλα ιατρικά προβλήματα (Πχ νοητική καθυστέρηση, ψυχιατρική πάθηση, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές κλπ).. Βεβαιωθείτε ότι έχει γίνει επαρκής αξιολόγηση. Η ευθύνη για τη μέριμνα όλων αυτών των ζητημάτων ανήκει στους γονείς, όχι στο εκπ/τικό, ωστόσο ο εκπ/τικός μπορεί να υποστηρίξει και να ενισχύσει τη διαδικασία. Ενημερωθείτε για την πιθανή φαρμακευτική αγωγή που ακολουθούν τα παιδιά για την αντιμετώπιση της ΔΕΠ-Υ.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ/ΤΗΣ ΕΚΠ/ΤΙΚΟΥ

-Κατανοείστε τα όριά σας. Μη φοβάστε να ζητήσετε βοήθεια. Είστε ο εκπαιδευτικός του παιδιού, δεν είστε ο ειδικός στη ΔΕΠ-Υ, ούτε και κάτι τέτοιο θεωρείται αναμενόμενο από εσάς. Θα πρέπει να αισθάνεστε άνετα όταν ζητάτε βοήθεια από τον Ειδικό κάθε φορά που την χρειάζεστε.

-Οργανώστε τις δικές σας δομές στήριξής σας. Το να διδάσκει κανείς σε μια τάξη όπου υπάρχουν δύο ή τρία παιδιά με ΔΕΠ-Υ μπορεί να είναι εξαιρετικά κουραστικό. Αναζητήστε στήριξη από το σχολείο, τους Ειδικούς και τους γονείς. Διατηρήστε επαφή με τους γονείς, για να διασφαλίσετε ότι δουλεύετε όλοι επιδιώκοντας τους ίδιους στόχους. Ζητήστε βοήθεια και από τους συναδέλφους σας.

-Προσπαθείστε να μην θυμώσετε με το παιδί με ΔΕΠ-Υ. Προσπαθείστε να θυμάστε ότι η ΔΕΠ-Υ είναι ένα σύνδρομο, δεν είναι μία διαταραχή συμπεριφοράς. Δευτερογενώς σαφώς το παιδί βιώνοντας την αποτυχία και την απόρριψη υιοθετεί αρνητικές συμπεριφορές. Αλλά όταν το παιδί συναντήσει ένα περιβάλλον που σέβεται και κατανοεί τις δυσκολίες του, τότε μπορεί να τροποποιήσει αυτές τις συμπεριφορές.

-Πρέπει να ξεκαθαρίσετε στο παιδί την δυσκολία του να μπορέσει να διατηρήσει την προσοχή του όπως οι συμμαθητές του. Βεβαιωθείτε ότι το παιδί κατανοεί τι είναι η ΔΕΠ-Υ. Αυτό θα βοηθήσει και τους δυο σας.Η συζήτηση πρέπει να γίνει σε αυστηρά ατομική συζήτηση όπου και θα εξηγηθεί η διάγνωση του παιδιού για να οριστεί από κοινού με το παιδί και εσάς η διάγνωση και οι πιθανοί τρόποι επιβοήθησης του παιδιού («ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΜΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ»). Ρωτήστε το τι πιστεύει ότι θα μπορούσε να βοηθήσει την κατάσταση. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι συχνά πολύ διορατικά. Είναι ικανά να σας πουν πώς μπορούν να μάθουν καλύτερα, αν τα ρωτήσετε. Συχνά, ντρέπονται και νιώθουν υπερβολικά αμήχανα για να δώσουν αυθόρμητα αυτή την πληροφορία, επειδή μπορεί να τους φαίνεται ότι είναι παράλογη. Όμως προσπαθήστε να το κάνετε να αισθανθεί άνετα και ρωτήστε το πώς πιστεύει ότι μπορεί να μάθει καλύτερα προτείνοντας εναλλακτικούς τρόπους. Ο πιο εύστοχος «ειδικός» στο πως μαθαίνει καλύτερα το παιδί είναι συχνά το ίδιο το παιδί. Δυστυχώς πάρα πολύ συχνά οι γνώμες και οι απόψεις των παιδιών αγνοούνται ή δε ζητούνται καθόλου.

-Για να αποφευχθεί ο στιγματισμός από την υπόλοιπη Τάξη, εξηγήστε στους υπόλοιπους μαθητές τους λόγους της ειδικής επιβοήθησης και διαφορετικής αντιμετώπισης του παιδιού με ΔΕΠ-Υ. Μπορείτε να τους ζητήσετε να σας προτείνουν και εκείνοι τρόπους που θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Αυτό φυσικά θα πρέπει να γίνει μόνο μετά από την συζήτηση με το παιδί και με διακριτικό αλλά ουσιαστικό τρόπο, αποφεύγοντας λέξεις βαρειές (πχ «πρόβλημα», «αδυναμία») και αντικαθιστώντας τις με θετικές λέξεις («δυσκολία», «προσπάθεια» κλπ)

-Δώστε προσοχή στη «συνδετότητα». Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ χρειάζονται να νιώθουν εντεταγμένα, συνδεδεμένα. Εφόσον παραμένουν σε επαφή με το περιβάλλον, θα νιώθουν υποκινημένα και θα είναι λιγότερο πιθανό να «αφαιρεθούν», να «αποσυνδεθούν» και να «αποσπαστούν» από το περιβάλλον.

-Ενεργήστε όπως ο «μαέστρος μίας ορχήστρας». Αρχικά τραβήξτε την προσοχή της ορχήστρας προτού ξεκινήσετε (πχ χρησιμοποιήσετε απόλυτη σιγή ή το χτύπημα της «μπαγκέτας σας» ή την κίνηση των χεριών σας). «Ενορχηστρώστε» κατάλληλες εμπειρίες και κρατείστε την τάξη «σε τέμπο», απευθυνόμενοι σε διαφορετικά μέρη της τάξης.

-Θυμηθείτε τη συναισθηματική πλευρά της μάθησης. Τα παιδιά αυτά χρειάζονται προσαρμογή στο να βρουν ευχαρίστηση μέσα στην τάξη και να βρουν ενθουσιασμό και γνώση αντί της αποτυχίας, απογοήτευσης και ανίας που τα κατακλύζουν. Αφήστε λοιπόν τον εαυτό σας να παίξει, να διασκεδάσει, να γίνει ταυτόχρονα αστείος αλλά και δομημένος. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ ενθουσιάζονται και λατρεύουν την μάθηση με το παιχνίδι. Αυτό βοηθά στην εστίαση της προσοχής τόσο των παιδιών όσο και της δικής σας. Είναι απαραίτητο για όλα άλλωστε τα παιδιά να δώσετε προσοχή στα συναισθήματα που οποία εμπλέκονται στη μαθησιακή διαδικασία.

-Δείξτε στο μέτρο του δυνατού εμπιστοσύνη στο παιδί με ΔΕΠ-Υ και δώστε του όσο περισσότερες ευθύνες και υπευθυνότητες. Δώστε του αρμοδιότητες στην Τάξη, αφήστε το να επινοήσει τη δική του μέθοδο να θυμάται τι πρέπει να βάλει ή να βγάλει από την τσάντα του ή αφήστε το να ζητήσει το ίδιο βοήθεια αντί να το εποπτεύσετε άμεσα.

-Φροντίστε για την αυτοδιαχείριση της Τάξης μοιράζοντας ρόλους στα παιδιά. Οι προτεινόμενοι ρόλοι για το παιδί με ΔΕΠ-Υ θα πρέπει να περιλαμβάνουν κίνηση. Προτεινόμενοι ενδεικτικοί τέτοιοι ρόλοι επιμελητού: ξύνει τα μολύβια των συμμαθητών, κουβαλά τα βαρειά αντικείμενα, φέρνει πράγματα που του ζητήθηκαν από άλλους χώρους (πχ το Γραφείο του Δ/ντή), μοιράζει και μαζεύει τις φωτοτυπίες και τα τετράδια, σβήνει τον πίνακα, εποπτεύει να μαζευτούν τα θρανία για μία δραστηριότητα κλπ.

-Αν το παιδί δυσκολεύεται να «αναγνωρίσει και κατανοήσει» κοινωνικούς κανόνες μέσω ενδείξεων (γλώσσα σώματος, τόνος φωνής, γκριμάτσες κλπ) προσπαθήστε διακριτικά να του διδάξετε κοινωνικούς κανόνες (πχ «κοιτάζουμε στα μάτια τον άλλο όταν μιλάει», «περιμένουμε να τελειώσει ο άλλος αυτό που λέει για να μιλήσουμε» κλπ). Πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ θεωρούνται αδιάφορα ή εγωκεντρικά στις συζητήσεις, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχουν μάθει πώς να αλληλεπιδρούν αφού η παρόρμησή τους δεν τους το επιτρέπει. Αυτή η δεξιότητα δεν είναι έμφυτη στα παιδιά. Το παιδί μπορεί να τη διδαχτεί ή να εξασκηθεί και να προπονηθεί σ’ αυτήν.

-Κάνετε κατανοητό στο παιδί ότι μπορεί να σας κάνει σινιάλο όταν χρειάζεται να πάει στην ήσυχη γωνία του ή να βγει έξω

-Βοηθείστε το παιδί με ΔΕΠ-Υ να κάνει μόνο του αυτοπαρατήρηση. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι πολύ συχνά κακοί αυτό-παρατηρητές και πιθανώς να μην καταλαβαίνουν πώς γίνονται αντιληπτά από τους τρίτους αυτά που κάνουν. Προσπαθήστε να τους δώσετε αυτή την αυτό-παρατήρηση με εποικοδομητικό τρόπο (πχ «ξέρεις τι έκανες μόλις τώρα;», «πώς νομίζεις ότι θα μπορούσες να το είχες κάνει αυτό διαφορετικά;» ή «γιατί πιστεύεις ότι θύμωσε εκείνο το παιδί με αυτό που είπες;»).

-Θέστε όρια, περιορισμούς με την έννοια όμως της αναχαίτισης και όχι της τιμωρίας. Το παιδί με ΔΕΠ-Υ δεν κατανοεί πάντα τα όρια αλλά να γνωρίζετε ότι τα έχει ανάγκη («βάζουν τάξη στο χάος τους»). Τοποθετείστε τα όρια με σαφήνεια, σταθερότητα, προβλεψιμότητα και όσο γίνεται πιο έγκαιρα. Μην εμπλέκεστε σε περίπλοκες «ηθικοπλαστικές» συζητήσεις (πχ «τα καλά παιδιά δεν . … ». Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια κάποιας εργασίας, θυμίστε στο παιδί το «συμβόλαιο» και μην το αφήσετε φύγει από τη θέση του χωρίς σημαντικό λόγο.

-Κάντε πολύ συχνή οπτική επαφή. Ακόμα και όταν απευθύνετε το λόγο στο παιδί, πρέπει να διατηρείτε οπτική επαφή. Με αυτό τον τρόπο μπορείτε εύκολα να επαναφέρετε ένα ΔΕΠ-Υ στην δομή της τάξης. Μην μιλάτε πολύ. Μην παρατηρείται αυτά τα παιδιά συνεχώς λεκτικά. Ακόμη και μια ματιά χωρίς λεκτική εντολή μπορεί να αποσπάσει ένα παιδί από την ονειροπόλησή του και να του δώσει μια σιωπηλή, καθησυχαστική διαβεβαίωση ότι όλα είναι υπό τον έλεγχό σας. Επιπρόσθετα μπορείτε να έχετε και σύντομη και απαλή σωματική επαφή μαζί του (π. χ. ένα προσεχτικό βαθύ άγγιγμα του παιδιού θα το κάνει να στρέψει το παιδί την προσοχή του πιο εύκολα σε εσάς).

-Γίνετε όσο μπορείτε ο «καθρέπτης» του παιδιού με ΔΕΠ-Υ. Δώστε του την αναγκαία συχνή ανατροφοδότηση (λεκτική ή μη λεκτική) για όλα όσα κάνει (πχ «Σε βλέπω ότι τώρα είσαι ανήσυχος» ή από την αντίπερα μεριά «βλέπω ότι σε αυτή την εργασία ήσουν πολύ πιο συγκεντρωμένος»).

-Αναζητήστε και υπογραμμίστε την επιτυχία όσο το δυνατό περισσότερο. Τα παιδιά αυτά βιώνουν τόσο πολλή αποτυχία στη ζωή τους, που χρειάζονται όλη τη θετική αντιμετώπιση που μπορεί να τους προσφερθεί. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ χρειάζονται και ωφελούνται από τον έπαινο και λατρεύουν την ενθάρρυνση. Συχνά, η πιο ολέθρια διάσταση της ΔΕΠ-Υ δεν είναι η ίδια η ΔΕΠ-Υ αλλά η δευτερογενής βλάβη που επιφέρει στον αυτοσεβασμό του ατόμου. Επαινέστε, χαϊδέψτε, επιδοκιμάστε, εμψυχώστε, θρέψτε αλλά πάντα με ειλικρίνεια. Πρέπει να επιβραβεύεται η προσπάθεια του παιδιού και όχι υποχρεωτικά το αποτέλεσμα (πχ «είμαι περήφανος για εσένα που βλέπω το πόσο πολύ προσπάθησες. Το ξέρω ότι ειδικά για εσένα ήταν πολύ κουραστικό»).

-Επαγρυπνείτε συνεχώς για τις «φωτεινές» στιγμές αυτών των παιδιών. Ενθαρρύνετε τις περιοχές ταλέντων και χαρισμάτων τους. Συχνά, τα παιδιά αυτά έχουν ταλέντα και χαρίσματα σε πολλές περιοχές. Είναι γεμάτα δημιουργικότητα, παιχνιδιάρικη διάθεση, αυθορμητισμό και πολύ καλή καρδιά. Τείνουν να είναι γενναιόδωρα και πρόθυμα να βοηθήσουν. Ενθαρρύνετε αυτές τις εκδηλώσεις τους.

-Προσοχή στο σύστημα αμοιβών («πόιντ – σύστεμ») για το παιδί με ΔΕΠ-Υ. Θα πρέπει να συζητήσετε με τον ειδικό που παρακολουθεί το παιδί εάν αυτό προτείνεται και με ποιον τρόπο. Κάποια παιδιά με ΔΕΠ-Υ ανταποκρίνονται καλά σε τέτοιου είδους επιβραβεύσεις μέσω παροχής κινήτρων. Άλλα όμως διεγείρονται υπερβολικά. Το σίγουρο είναι ότι αντενδείκνυται να χρησιμοποιείται το «πόιντ – σύστεμ» για τιμωρία.

-Αφήστε το παιδί να επιλέξει μαζί σας την ανταμοιβή και την απαγόρευση για τις θετικές και αρνητικές συμπεριφορές του. Αυτό θα το βοηθήσει να γίνει λιγότερο εναντιωματικό και να αυξήσει την αυτοπεποίθησή του

-Προπάντων μην ξεχνάτε ότι «είναι παιδιά που έτυχε να είναι υπερκινητικά» και όχι «υπερκινητικοί που έτυχε να είναι παιδιά». Υπόκεινται στους ίδιους νόμους που προστατεύουν τα παιδιά και έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με οποιοδήποτε άλλο παιδί.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ – ΔΟΜΗΣΗ

-Δώστε έμφαση στην προετοιμασία των παιδιών προτού μπουν στην τάξη. Όσο πιο καλή ιδέα έχει το παιδί με ΔΕΠ-Υ γύρω από το τι πρόκειται να διδαχτεί την συγκεκριμένη ημέρα, τόσο πιθανότερο είναι το παιδί να αισθανθεί πιο ασφαλές και δομημένο.

-Θυμηθείτε ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ χρειάζονται δομή. Γράψτε κανόνες και αναρτήστε τους σε κοινή θέα. Χρειάζονται εξωτερική δόμηση από το ίδιο τους το περιβάλλον αφού δεν μπορούν να δομηθούν μόνα τους εσωτερικά. Θα τα ωφελήσει πάρα πολύ να έχουν βοηθήματα στα οποία να μπορούν να απευθυνθούν όταν μπερδεύονται και χάνονται σ’ αυτό που κάνουν (πίνακες, λίστες κλπ) και θα νιώθουν καθησυχασμένα ξέροντας τι θεωρείται αναμενόμενο από αυτά.

-Ενθαρρύνετε μία προσέγγιση που να περιλαμβάνει σύντομες και καταγραφικές λεκτικές εντολές όπως «στοπ», «περίμενε» και «μέτρησε μέχρι το 10»

-Προετοιμαστείτε τα παιδιά για τον ελεύθερο («αδόμητο») χρόνο τους (ελεύθερο πρόγραμμα στην Τάξη). Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ έχουν ανάγκη να γνωρίζουν εκ των προτέρων τι πρόκειται να συμβεί, ώστε να μπορούν να προετοιμάσουν τον εαυτό τους γι’ αυτό. Αν τους δοθεί ξαφνικά «αδόμητος» χρόνος, μπορεί να προκληθεί μη ελεγχόμενη υπερδιέγερση.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΑΞΗΣ

-Φροντίστε να κάθεται το παιδί με ΔΕΠ-Υ στην κατάλληλη για επόπτευση θέση (συνήθως μπροστά και δεξιά ή οπουδήποτε βρίσκεστε περισσότερη ώρα εσείς μέσα στην τάξη) και με προσοχή στον συμμαθητή που κάθεται δίπλα σε αυτό το παιδί. Φροντίστε στο σημείο που κάθεται να μην υπάρχει ο ερεθισμός του παραθύρου για να κοιτάζει το παιδί έξω και να μην υπάρχει μεγάλη οπτική πληροφόρηση από ερεθίσματα μη σχετικά με το μάθημα (πολυαισθητηριακές τάξεις).

-Μπορείτε να χρησιμοποιείτε «ασφαλιστικές δικλείδες εκτόνωσης και διαφυγής» για το παιδί όταν αρχίζει και κουράζεται – βρίσκεται σε σύγχυση. Για παράδειγμα μπορεί να βγει για λίγο από την Τάξη για να φέρει κάτι ή «να ρίξει λίγο νερό στο πρόσωπό του». Είναι καλύτερο να ενσωματωθεί αυτό στους κανονισμούς της τάξης, αφού όταν μάθει το παιδί να βγαίνει από την αίθουσα αντί να «χάνεται στην διάσπασή του» θα αρχίσει να μαθαίνει την αυτό-παρατήρηση και αυτό-έλεγχο.

-Προσθέστε στα μαθήματα ασκήσεις που δίνουν δεδομένα κίνησης (πχ κιναισθητική γραφή, κατασκευή γραμμάτων με πλαστελίνη, γραφή στον πίνακα, «βάδισμα των γραμμάτων», σχηματοποίηση με το σώμα γραμμάτων, γραφή μεγάλων γραμμάτων σε μεγάλα χαρτιά κλπ)

-Κάντε προσαρμογές στο κάθισμα του παιδιού. Ορισμένες χρήσιμες προσαρμογές είναι οι ακόλουθες: Φουσκωτό μαξιλαράκι στο κάθισμα, λάστιχα στην βάση των ποδιών της καρέκλας, χορήγηση αδείας στο παιδί να κάνει όρθιο την ανάγνωση κατά καιρούς, κλιπς για στερέωμα των χαρτιών στο θρανίο, μολύβια με ειδικά grippers, αντι-στρες μπαλάκια για παράλληλους χειρισμούς στα χέρια, μάσημα τσίχλας, βοηθητικά εργαλεία ανάγνωσης (μπορείτε να συνεργαστείτε με τον Εργοθεραπευτή του παιδιού για εξειδικευμένες και εξατομικευμένες για το παιδί οδηγίες)

-Ενημερωθείτε από τον Εργοθεραπευτή του παιδιού για τους αισθητηριακούς παράγοντες που πιθανά να ενοχλούν το παιδί με ΔΕΠ-Υ. Πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ μπορεί να υπερδιεγείρονται από κάποια περιβαλλοντικά ερεθίσματα που δεν ενοχλούν άλλα παιδιά (πχ μπορεί να μην ανέχονται τα αγγίγματα, μπορεί να ερεθίζονται από συγκεκριμένους ήχους ή φωτισμούς ή οσμές ή μπορεί να έχουν μία αυξημένη ευαισθησία στην κίνηση). Ζητείστε να σας δοθεί συγκεκριμένη «Αισθητηριακή Δίαιτα» από τον θεραπευτή του παιδιού.

-Αφήστε το παιδί να επιλέξει το μέρος που πιστεύει ότι εάν καθίσει θα εργαστεί καλύτερα για την συγκεκριμένη εργασία (πχ σε ένα διαγώνισμα που απαιτεί πολύ γραπτή έκφραση, μπορεί να ζητήσει να πάει στο τελευταίο – απομονωμένο θρανίο γιατί εκεί συγκεντρώνεται καλύτερα). Σε κάποιες περιπτώσεις, το παιδί με ΔΕΠ-Υ μπορεί να γράψει το διαγώνισμα μόνο του (πχ στο Γραφείο του Δ/ντή) εάν κριθεί ότι την δεδομένη στιγμή αυτό θα ήταν καλύτερο για εκείνο

-Προς τον Γυμναστή: Ενθαρρύνετε τη φυσική άσκηση (την χρειάζεται πάρα πολύ το παιδί αλλά και ο ενήλικας με ΔΕΠ-Υ) αφού με αυτό τον τρόπο μπορεί να καταναλωθεί η υπερβολική ενέργεια του και έτσι να μπορέσει να επικεντρώσει καλύτερα την προσοχή του. Παραδείγματα φυσικής άσκησης στο Σχολείο: ομαδικά σπορ (μπάσκετ, βόλεϊ, ποδόσφαιρο) και ατομικά σπορ (αγώνες δρόμου, σχοινάκι, τρέξιμο, κοιλιακοί, βαράκια κλπ). Από την άλλη, προσέξτε την υπερβολική διέγερση. Το παιδί με ΔΕΠ-Υ έρχεται σε υπερδιέγερση με πιο αιφνίδιο τρόπο από τα άλλα παιδιά και αυτό επίσης να τα αποσυντονίσει. Προσέξτε τους ρυθμούς του μαθητή και συνεργαστείτε με τον Εργοθεραπευτή του παιδιού για εξειδικευμένες και εξατομικευμένες για το παιδί οδηγίες.

ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΟΔΗΓΙΩΝ

-Φροντίστε το πρόγραμμα διδασκαλίας να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο προβλέψιμο. Κολλήστε το στον τοίχο σε εμφανές σημείο ή επάνω στο θρανίο του παιδιού ή σε ένα τετράδιό του. Εάν πρόκειται να κάνετε κάποιες αλλαγές, προειδοποιείστε την Τάξη έγκαιρα και δώστε περιθώριο χρόνου προετοιμασίας αφού οι απροειδοποίητες αλλαγές είναι πολύ δύσκολες για το παιδί με ΔΕΠ-Υ (πιθανά να μπερδευτεί και να απορυθμιστεί τελείως από αυτές). Φροντίστε ιδιαίτερα για την έγκαιρη και εκ των προτέρων προετοιμασία για μεταβάσεις και αλλαγές. Ανακοινώστε τι πρόκειται να συμβεί, κατόπιν κάνετε συνεχείς υπομνήσεις καθώς πλησιάζει η ώρα της αλλαγής.

-Οι υποδείξεις που γίνονται θα πρέπει να προσδιορίζονται και να διατυπώνονται με σαφήνεια, ιδίως όταν υπάρχει αλλαγή αντικειμένου κατά τη διάρκεια του μαθήματος (πχ με καθαρή και σταθερή φωνή: «Η αριθμητική τελείωσε. Παρακαλώ, βάλτε στην τσάντα σας το βιβλίο της αριθμητικής. Τώρα χρειαζόμαστε το αναγνωστικό!»). Ταυτόχρονα μπορείτε να χρησιμοποιείτε και οπτικά την επίδειξη του αντικειμένου

-Φροντίστε τα μη λεκτικά μηνύματα που στέλνετε να συνοδεύονται από κάποιες κινήσεις (π.χ. απομακρύνετε με σταθερό και ζεστό τρόπο τα αντικείμενα που έχει το παιδί στο χέρι του και διασπούν την προσοχή του, ή πιέστε με βαθειά πίεση το σώμα του προς τη «σωστή κατεύθυνση» υποδεικνύοντας την ίδια στιγμή με το χέρι σας το σημείο στο βιβλίο όπου το παιδί θα πρέπει να κοιτάει και να εργάζεται).

-Χρησιμοποιείτε σήματα, σινιάλα και σύντομες υποδείξεις που έχετε από πριν συμφωνήσει με τους μαθητές της Τάξης (πχ μία συγκεκριμένη χειρονομία που να δείχνει εντολή). Τα σήματα αυτά μπορούν να βοηθήσουν έτσι ώστε όλοι να θυμούνται τι πρόκειται να επακολουθήσει μετά από ένα συγκεκριμένο σήμα ή υπόδειξη.

-Χρησιμοποιείστε υπομνήσεις. Χρησιμοποιείστε πρόβες. Χρησιμοποιείστε επανάληψη. Χρησιμοποιείστε κατεύθυνση. Βοηθείστε την αυτό-διόρθωση.

-Επαναλαμβάνετε τις οδηγίες. Γράψτε τις. Δώστε τις προφορικά. Καθίστε κοντά στον μαθητή την ώρα που τις δίνετε. Τα άτομα με ΔΕΠ-Υ χρειάζονται να ακούν πράγματα πάνω από μια φορά για να καταγράψουν την πληροφορία. Όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά όλα τα εγχειρίδια: «Επαναλάβετε, επαναλάβετε, επαναλάβετε»

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΥΛΗΣ / ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

-Πριν ξεκινήσετε μία διδακτική ενότητα, φροντίστε το παιδί να έχει απομακρυνθεί από το θρανίο του οτιδήποτε θα μπορούσε να του διασπάσει την προσοχή του (πχ «θα βάλεις σε παρακαλώ την ξύστρα στην τσάντα σου;»).

-Χρησιμοποιείστε οπτικά βοηθήματα. Μην μιλάτε πολύ στο παιδί με ΔΕΠ-Υ. Προσπαθείστε με βλεμματική επαφή να του δώσετε την επαναδιοργάνωση που χρειάζεται για να προσέξει την εκπαιδευτική ενότητα.

-Προαναγγείλετε αυτό που πρόκειται να πείτε. Μόλις το πείτε επαναλάβετέ το με τον ίδιο απλό τρόπο. Γράψετε ταυτόχρονα στον πίνακα αυτό που λέτε. Με αυτό τον τρόπο αποτυπώνονται πολύ καλύτερα αυτά που ζητάτε.

-Μειώστε το ποσοστό αναμονής στο ελάχιστο δυνατό. Τα μεγάλα διαστήματα αναμονής μπορεί να πυροδοτήσουν στο παιδί εκρήξεις.

-Ορίστε ξεκάθαρα και ζεστά στο παιδί τις απαιτήσεις της δραστηριότητας και βεβαιωθείτε ότι τις έχει αντιληφθεί. Δώστε τις οδηγίες με απλά λόγια ώστε να ευπρόσιτες και κατανοητές (στην αντίθετη περίπτωση, οι εξηγήσεις που δίνονται με έναν συνεχώς διαφορετικό τρόπο συγχύζουν το παιδί με ΔΕΠ-Υ). Χρωματίστε έντονα και ζωντανά την φωνή σας (ο χρωματισμός της φωνής επιβοηθά στην συγκράτηση της προσοχής). Στο τέλος, μπορεί να χρειαστεί να ζητήσετε από το παιδί να επαναλάβει με τα δικά του λόγια τα βήματα της ενότητας.

-Διαιρέστε τις μεγάλες θεματικές ενότητες σε επιμέρους μικρότερες. Αυτό θεωρείται απαραίτητο για όλα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, αφού οι μεγάλες ενότητες τα κουράζουν και τα απογοητεύουν γρήγορα οδηγώντας τα στην απόσυρση. Χωρίζοντας την ενότητα με τρόπο που το κάθε επιμέρους στοιχείο να δείχνει μικρό και εύκολα επιτεύξιμο, το παιδί μπορεί να ξεπεράσει την αίσθηση ότι «καταποντίζεται» από την ποσότητα της απαιτούμενης δουλειάς. Γενικά, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ μπορούν να κάνουν πολύ περισσότερα από όσα νομίζουν τα ίδια ότι είναι ικανά να κάνουν. Χωρίζοντας τη δουλειά σε επιμέρους κομμάτια, ο εκπ/τικός επιτρέπει στο παιδί να το αποδείξει αυτό στον εαυτό του.

-Κάθε άσκηση που ολοκληρώνεται πρέπει να εξετάζεται πάντοτε από το εκπ/τικό (το ίδιο ισχύει και για την εργασία που δίνεται για το σπίτι).

-Σε συνεργασία με τους ειδικούς, χρησιμοποιήστε ενισχυτικούς μηχανισμούς μάθησης όπως περιγράμματα, πλαγιότιτλους, υπογραμμίσεις, οπτικά βοηθήματα, αυτοκόλλητα κλπ. Διδάξτε το παιδί επάνω σε αυτές τις μεθόδους και επιδείξτε τον τρόπο αυτό και στην οικογένεια για το σπίτι. Οι τεχνικές αυτές μπορούν να βοηθήσουν πάρα πολύ το παιδί με ΔΕΠ-Υ γιατί δομούν σχηματικά αυτό που διδάσκεται. Συνεργαστείτε με τον Εργοθεραπευτή και τον Ειδικό Παιδαγωγό του παιδιού για πιο εξατομικευμένο πλάνο επιβοήθησης.

-Διδάξτε το παιδί με ΔΕΠ-Υ πώς να τηρεί σημειώσεις όχι μόνο γι’ αυτά που λέγονται από άλλους, αλλά και γι’ αυτά που σκέπτεται το ίδιο. Αυτό θα το βοηθήσει να ακούει πολύ πιο αποτελεσματικά και συγκεντρωμένα.

-Ενθαρρύνετε τη μεγαλόφωνη ανάγνωση στο σπίτι. Διαβάστε μεγαλόφωνα στην τάξη όσο περισσότερο είναι δυνατό. Χρησιμοποιήστε αφήγηση ιστοριών. Βοηθήστε το παιδί να οικοδομήσει τη δεξιότητα να παραμένει συγκεντρωμένο σε ένα θέμα.

-Προσδιορίστε επακριβώς το χρονικό διάστημα που είναι απαραίτητο για την ολοκλήρωση συγκεκριμένων ασκήσεων, δίνοντας ευκρινή χρονικά ορόσημα. Συχνά βοηθούν την αυτό-εποπτεία του παιδιού πάρα πολύ χρονόμετρα, κλεψύδρες, ρολόγια τοίχου. Χρησιμοποιείστε τα όμως προσεχτικά και παρέχοντας αρχικά αρκετή ώρα γιατί μπορεί το παιδί να βιώσει άγχος.

-Πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ έχουν έντονα δυσγραφική εικόνα και παράγουν πολύ δυσανάγνωστα γραπτά. Εξετάστε εναλλακτικούς τρόπους στην ορθογραφία (πχ μαγνητικούς πίνακες και γράμματα, κατασκευή γραμμάτων με πλαστελίνη, πληκτρολόγηση). Εάν η προφορική τους επίδοση είναι εμφανώς καλύτερη από την γραπτή, σκεφτείτε τρόπους ώστε να έχουν περισσότερες ευκαιρίες για προφορικές εξετάσεις αντί μεγάλων ποσοτήτων γραπτών εξετάσεων.

-Μετατρέψτε ορισμένες ρουτίνες της Τάξης κατά την διαδικασία σε κάποιο είδος παιχνιδιού (πχ αντί της ορθογραφίας ζητείστε σε κάθε παιδί να λέει το πρώτο γράμμα και να συνεχίζει ο επόμενος). Αυτή η εγρήγορση και η σειροθέτηση βοηθάει στην διατήρηση της συγκέντρωσης.

-Κάντε πολύ συχνούς (πιθανά χρειάζεται και καθημερινούς) ελέγχους των εργασιών του παιδιού με ΔΕΠ-Υ που έφερε από το σπίτι. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά αισθάνονται την δομή του ελέγχου και την αναγκαιότητα της καθημερινής τους οργάνωσης.

-Διδάξτε δεξιότητες αντιμετώπισης αλλά και αυτό-οργάνωσης για τα διαγωνίσματα.

-Καταργήστε τελείως ή ελαττώστε πολύ τη συχνότητα των διαγωνισμάτων με χρονομέτρηση. Τα διαγωνίσματα με χρονομέτρηση ελέγχουν την ταχύτητα και όχι την γνώση. Έτσι, δεν υπάρχει μεγάλη εκπαιδευτική αξία στα χρονομετρούμενα τεστ και δεν επιτρέπουν σε πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ να δείξουν αυτά που γνωρίζουν (δεν μπορούν να οργανωθούν στον χωρο-χρόνο όταν υπάρχει το στρες της χρονομέτρησης). Αν κρίνεται η χρονομέτρηση αναγκαία, προσπαθείστε να την τροποποιείτε στα παιδιά με ΔΕΠ-Υ.

-Βαθμολογείστε την προσπάθεια, όχι υποχρεωτικά το αποτέλεσμα. Γνωρίζετε το δυναμικό του παιδιού και ξέρετε πολύ καλά πότε προσπάθησε και πότε όχι. Βαθμολογείστε την προσπάθεια (πχ αντί για «πολύ καλά», αναγράψτε «Μπράβο. Πολύ καλή προσπάθεια» ή αντί για «να διαβάζεις περισσότερο», αναγράψτε «την άλλη φορά θα προσπαθήσουμε λίγο περισσότερο!»).

-Θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ειδικές μνημονικές τεχνικές αφού η μνημονική οργάνωση αποτελεί συχνή δυσκολία για τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ. Σε συνεργασία με την Ειδική Παιδαγωγό του παιδιού καταστρώστε ένα σχέδιο διδασκαλίας ειδικών μεταγνωστικών «τρικ» βελτίωσης της μνήμης.

-Προσπαθείστε να αναπτύξετε και να διατηρήσετε σε ατομικό επίπεδο συζήτηση με τον μαθητή με ΔΕΠ-Υ. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ έχουν δυσκολίες να συντηρήσουν ομιλία ή να ακολουθήσουν τον ρυθμό μίας συζήτησης (πχ διακόπτουν τον ομιλητή) ή να χρησιμοποιήσουν την κατάλληλη λέξη. Συζητείστε με τον Λογοθεραπευτή του παιδιού για πιο εξατομικευμένο πλάνο παρέμβασης.

-Μοιράστε εργασίες –αλλά και διαγωνίσματα- στην Τάξη σε ζευγάρια, τριάδες, ακόμη και ολόκληρες ομάδες. Δοκιμάσετε πολλούς συνδυασμούς. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ έχουν την ανάγκη του διακριτικού ελέγχου από τους συμμαθητές τους αλλά και του αυτο-ελέγχου τους μέσα σε μία μικρότερη ομάδα μελέτης. Ορίστε δηλαδή «συνεταίρους μελέτης».

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

-Οι γονείς όπως είναι φυσικό είναι κουρασμένοι από το παιδί τους που αντιμετωπίζει ΔΕΠ-Υ. Από την άλλη συχνά θέλουν να επιρρίψουν ευθύνες στο τρόπο αντιμετώπισης του παιδιού από τον εκπ/τικό. Συναντηθείτε μαζί τους, ενημερώστε τους, εμψυχώστε τους, δείξτε τις πραγματικές ανησυχίες σας για το παιδί τους. Προσπαθείστε να γίνετε μέρος της λύσης και όχι μέρος του προβλήματος.

-Καθιερώστε συχνές συναντήσεις με τους γονείς του παιδιού με ΔΕΠ-Υ. Μην συναντιέστε μόνο όταν αναφύονται προβλήματα ή καταστάσεις κρίσης και αισθάνεστε ότι τα πράγματα «δεν πάνε άλλο». Οι γονείς πρέπει να είναι ενήμεροι και για τις περιόδους ηρεμίας και καλής προσπάθειας του παιδιού.

-Δοκιμάστε να έχετε και γραπτή επικοινωνία με τους γονείς με την μορφή καθημερινού ή εβδομαδιαίου σημειωματάριου. Αυτό ουσιαστικά θα βοηθήσει την αποφυγή εσπευσμένων συναντήσεων αντιμετώπισης κρίσεων. Οι σημειώσεις μπορεί να δίνονται στο ίδιο το παιδί για να τις παραδώσει στους γονείς του. Ο σκοπός αυτής της επικοινωνίας είναι ενημερωτικός και εμψυχωτικός και όχι πειθαρχικός και κυρωτικός. Για παράδειγμα μην χρησιμοποιείτε ποτέ «σκληρούς και αδιεξοδικούς» για το παιδί όρους όπως «το παιδί δεν ήταν καθόλου καλό σήμερα». Χρησιμοποιείστε όρους εξεύρεσης επίλυσης του προβλήματος (πχ «εάν μπορούσατε θα ήθελα να με ενημερώνατε για τους λόγους που πιστεύετε ότι έκαναν το παιδί να είναι πιο ανήσυχο σήμερα στο Σχολείο»).

-Ενθαρρύνετε την οικογένεια και τον μαθητή να απευθύνεται σε συμμαθητή του (είτε μέσω τηλεφώνου είτε σε δυαδική επαφή) για να ενθαρρυνθούν δυαδικές δεξιότητες αντιμετώπισης κάποιων εργασιών και ασκήσεων.

-Προσπαθήστε να βοηθάτε τους γονείς να καταρτίζουν μαζί με τα παιδιά τους τα προγράμματα εκτός Σχολείου (πχ τις ώρες μελέτης στο σπίτι), σε μια προσπάθεια να αποφευχθεί ένα από τα βασικά γνωρίσματα των παιδιών με ΔΕΠ-Υ : η αναβλητικότητα.

-Επιδιώξτε την ποιοτική παρά την ποσοτική εργασία στο σπίτι. Το πιο σύνηθες είναι ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ χρειάζονται προσαρμογή των εργασιών για το σπίτι με μειωμένο φόρτο σχολικής δουλειάς. Εφόσον αυτό δεν επεμβαίνει στο επιθυμητό από τον εκπ/τικό αντικείμενο μάθησης θα πρέπει να τους επιτρέπεται. Θα αναλώνουν τον ίδιο χρόνο μελέτης, αλλά δεν θα αποδιοργανώνονται και απογοητεύονται κάτω από έναν μεγαλύτερο από τρις αντοχές τους όγκο δουλειάς.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι «Η καλή εκπαίδευση δεν έχει τόσο να κάνει με το να προετοιμάσει τον άνθρωπο για την επιτυχία, όσο να τον προετοιμάσει να αντέξει την αποτυχία» (B.I.Bell). Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ βρίσκονται σε μία συνεχή αποτυχία και σε μία συνεχή αίσθηση ανικανότητας. Είναι στόχος μας αλλά και χρέος μας να δώσουμε σε όλα τα παιδιά τις ευκαιρίες, να αγωνιστούμε για αυτές και να προσφέρουμε αυτό που όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται: Πρώτα Παιδεία και μετά μάθηση.