ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΜΙΛΙΑΣ-ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ-ΛΟΓΟΥ ΣΤΟΝ ΑΥΤΙΣΜΟ
Υπάρχουν πολλές διαταραχές που μπορεί να προκαλούν έκπτωση της επικοινωνιακής ικανότητας των παιδιών. Τονίζεται η επικοινωνιακή ικανότητα και όχι η ομιλία, γιατί είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Ένα παιδί μπορεί να είναι σε θέση να μιλάει και όχι να επικοινωνεί ή να επικοινωνεί χωρίς να μιλάει.
Επικοινωνία είναι η ικανότητα του ανθρώπου να εκφράζει και να μεταδίδει ιδέες και πληροφορίες με στόχο να επηρεάσει τη συμπεριφορά του άλλου, με την προϋπόθεση βέβαια ότι ο άλλος θα προσλάβει το μήνυμα και θα δράσει ανάλογα (Kieman, Reid, Goldbart 1987). Η επικοινωνία μπορεί να επιτευχθεί με τρεις τρόπους. Πρώτον με την αλληλεπίδραση, η οποία αποτελεί το σύνολο των αμοιβαίων διαπροσωπικών σχέσεων που διαμορφώνονται στη διαδικασία της από κοινού δραστηριότητας των ανθρώπων και η οποία συντελείται σε πλαίσιο συνθηκών που ελέγχονται από κανόνες συμπεριφοράς αποδεκτούς από την κοινωνία. Δεύτερον, με τις αισθήσεις, οπότε είναι απαραίτητη η αμοιβαία κατανόηση και εκτίμηση των ανθρώπων, για να αξιολογηθούν έτσι οι προοπτικές των κοινών δραστηριοτήτων. Τρίτον, με ένα σύστημα επικοινωνίας, το οποίο χρησιμοποιείται για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των μετεχόντων στη κοινή δραστηριότητα. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα σύστημα συμβόλων , λεκτικό ή μη λεκτικό (Petrovski 1990). Τέτοια συστήματα μπορεί να είναι ο προφορικός λόγος, η νοηματική γλώσσα, ο γραπτός λόγος ή ένα σύστημα γραφικών συμβόλων όπως το ΜΑΚΑΤΟΝ, το PECS κ.α.
ΑΥΤΙΣΜΟΣ
Η βασικές διαταραχές που προκαλούν έκπτωση της επικοινωνιακής ικανότητας είναι οι Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (ΔΑΔ) και οι Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος που είναι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τον αυτισμό και καταστάσεις παρόμοιες με αυτόν. Ο όρος ΔΑΔ δηλώνει ότι η διαταραχή στην ανάπτυξη είναι διάχυτη, περιλαμβάνοντας περισσότερους του ενός αναπτυξιακούς τομείς και δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένη θεωρία αιτιοπαθογένειας, αν και υποδεικνύει την ανάγκη θεραπευτικής αντιμετώπισης σε πολλαπλά επίπεδα. Οι ΔΑΔ έχουν έναρξη στα πρώτα χρόνια της ζωής και παραμένουν σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής. Χαρακτηρίζονται από αποκλίσεις και καθυστερήσεις στην ανάπτυξη των κοινωνικών, επικοινωνιακών και γνωστικών δεξιοτήτων, καθώς και από επαναλαμβανόμενες, περιορισμένες και στερεότυπες συμπεριφορές και ενδιαφέροντα.
Σύμφωνα με το ταξινομητικό εγχειρίδιο DSM-IV στις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές περιλαμβάνονται :
η Αυτιστική διαταραχή (αυτισμός)
το σύνδρομο Asperger’s
Αποδιοργανωτική διαταραχή της παιδικής ηλικίας
Σύνδρομο Rett
ΔΑΔ μη καθοριζόμενες
Ο αυτισμός είναι η Πιο κοινή κατάσταση στη κατηγορία των ΔΑΔ. Δεν είναι μια διανοητική ασθένεια. Είναι μια εφ’όρου ζωής αναπτυξιακή διαταραχή που εμποδίζει τα άτομα να κατανοούν σωστά όσα βλέπουν ακούν και γενικά αισθάνονται. Χαρακτηρίζεται από :
-ποιοτικές δυσκολίες στη κοινωνική κατανόηση, συναλλαγή και συναισθηματική αμοιβαιότητα
-δυσκολίες στον τρόπο επικοινωνίας και στη γλώσσα
-περιορισμένο, στερεότυπο, επαναλαμβανόμενο ρεπερτόριο δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων , ενώ στη συμπεριφορά επικρατούν ιδιόρρυθμα ενδιαφέροντα και ενασχολήσεις
-ανομοιογενή ανάπτυξη γνωστικών λειτουργιών
-συχνά ανακόλουθη επεξεργασία αισθητηριακών προσλήψεων
Δύο παιδιά με την ίδια διάγνωση μπορεί να συμπεριφέρονται τελείως διαφορετικά το ένα από το άλλο και μπορεί να έχουν ποικίλες ικανότητες. Ο αυτισμός είναι μία εκ γενετής διαταραχή του εγκεφάλου , που επηρεάζει τον τρόπο που ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί τις πληροφορίες. Η συγκεκριμένη αιτία εξακολουθεί να παραμένει άγνωστη. Με τις νεότερες έρευνες είναι τώρα παραδεκτό ότι στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει εγκεφαλική δυσλειτουργία και ότι ο αυτισμός δεν είναι μόνο μία αντίδραση σε αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος. Οι απεικονιστικές μέθοδοι του εγκεφάλου παρουσιάζουν διαφορές στη μορφή και τη δομή του εγκεφάλου στα αυτιστικά παιδιά σε σύγκριση με τα τυπικά (μη αυτιστικά) παιδιά. Κάποιες έρευνες υποδεικνύουν ένα νευρολογικό πρόβλημα που επηρεάζει εκείνα τα τμήματα του εγκεφάλου, τα οποία επεξεργάζονται την γλώσσα και τις πληροφορίες που δίνουν οι αισθήσεις. Ίσως υπάρχει μια δυσαναλογία κάποιων νευροχημικών ουσιών στον εγκέφαλο. Γενετικοί παράγοντες μπορεί μερικές φορές να εμπλέκονται. Τελικά ο αυτισμός μπορεί να είναι απόρροια ενός συνδυασμού διαφόρων αιτίων.
Κλινική εικόνα
Βασικά χαρακτηριστικά
1. Διαταραχή της κοινωνικής αλληλεπίδρασης:
-Κοινωνικά απομονωμένος
-Κοινωνικά αδιάφορος
-Κοινωνικά αδέξιος
-Έλλειψη κοινωνικής ή συναισθηματικής αμοιβαιότητας
-Κοινωνική γνώση(μπορεί να είναι δυσλειτουργική)
-Φαίνεται κλεισμένο στο κόσμο του
2. Διαταραχή της επικοινωνίας- λεκτικής και μη λεκτικής
-Προβλήματα στη κατανόηση και στη χρήση κάθε μορφής επικοινωνίας, λεκτικής και μη λεκτικής
-Είναι, συχνά, ανίκανοι να χρησιμοποιήσουν τις χειρονομίες καθεμία ως αρχικό τρόπο επικοινωνίας
-Είναι αδιάφοροι όταν τους μιλούν οι άλλοι και μπορεί να μην απαντήσουν ούτε αν ακούσουν το όνομά τους
-Τείνουν να αρχίζουν να μιλούν αργότερα από άλλα παιδιά. Στις μισές των περιπτώσεων μέχρι την ηλικία των 5 ετών δεν υπάρχει λόγος. Το παιδί μπορεί να βγάζει ήχους, να μουρμουρίζει ή να επαναλαμβάνει λέξεις ή φράσεις χωρίς νόημα και χωρίς αξία επικοινωνίας. Μεγάλο είναι επίσης το ποσοστό των παιδιών που δεν αναπτύσσουν ποτέ ομιλία.
-Δε γνωρίζουν πως να παίζουν με άλλα παιδιά
-Η κατανόηση τους τείνει να περιορίζεται στα πράγματα που τους ενδιαφέρουν και είναι κυριολεκτική και συγκεκριμένη
-Δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν τι σκέφτονται οι άλλοι ή τι νιώθουν, επειδή δε μπορούν να καταλάβουν τα κοινωνικά “συνθήματα” όπως χειρονομίες, την έκφραση του προσώπου, τη στάση του σώματος, τον τόνο της φωνής
-Δε προσέχουν τα πρόσωπα των άλλων ανθρώπων για ενδείξεις σχετικά με τη σωστή συμπεριφορά
-Δεν έχουν ενσυναίσθημα
-Ανικανότητα να ξεκινήσουν ή να παραμείνουν σε μια συζήτηση με άλλα άτομα
-Μερικά παιδιά μπορούν να μάθουν να χρησιμοποιούν συστήματα επικοινωνίας, όπως οι εικόνες ή η νοηματική γλώσσα
-Είναι επίσης δύσκολο να κατανοηθεί η γλώσσα του σώματός τους. Εκφράσεις προσώπου, κινήσεις και χειρονομίες σπάνια ταιριάζουν με όσα λένε.
3. Διαταραχή της φαντασίας
4. Επαναλαμβανόμενες στερεοτυπικές κινήσεις
Άλλα χαρακτηριστικά
1. Προβλήματα λόγου
-Πολλά άτομα με αυτισμό παραμένουν χωρίς ομιλία σε όλη τους τη ζωή. Κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών της ζωής τους βαβίζουν αλλά σύντομα σταματούν.
-Άλλα άτομα μπορεί να έχουν μία καθυστέρηση στην ανάπτυξη της γλώσσας-ομιλίας μέχρι και τα 5-9 έτη. Τα άτομα που τελικά αναπτύσσουν ομιλία δυσκολεύονται στο τομέα της πραγματολογίας του λόγου
-Δυσκολία στη κυριολεκτική κατανόηση και χρήση της γλώσσας
-Δυσκολία στη γενίκευση εννοιών και όχι μόνο
-Συχνά συγχέουν λέξεις με παρόμοιο ήχο ή νόημα
-Χρήση ομιλίας που μοιάζει με ρομπότ
-Μπορεί να υπάρχουν ανωμαλίες στη προσωδία, στο ρυθμό, στο ύψος, στην ένταση, τη συχνότητα της φωνής
-Δυσκολίες στη σημασιολογία
-Διαταραχή στη κατανόηση απλών και σύνθετων εντολών
-Οι γραμματικές δομές είναι συχνά ανώριμες και περιλαμβάνουν στερεοτυπική και επαναλαμβανόμενη χρήση της γλώσσας (ηχολαλία άμεση ή καθυστερημένη)
-Δυσκολίες αντίληψης και επεξεργασίας μεταφορικών μηνυμάτων
-Παρατηρούνται νεολογισμοί, κατασκευή νέων λέξεων με άγνωστη όμως σημασία για τον συνομιλητή
-Δυσκολία στη χρήση αντωνυμιών, προθέσεων, προσώπων
2. Διαταραχές του οπτικού ελέγχου και βλεμματικής επαφής
3. Προβλήματα μίμησης της κίνησης
4. Προβλήματα στον έλεγχο της κίνησης
5. Ασυνήθιστες, παράξενες αντιδράσεις σε αισθητηριακές εμπειρίες
6. Ακατάλληλες συναισθηματικές αντιδράσεις
7. Ιδιαίτερες ικανότητες σε δραστηριότητες που δε περιλαμβάνουν γλώσσα (μουσική, αριθμητική, κατασκευαστικές δραστηριότητες)
8. Προβλήματα συμπεριφοράς
9. Νοητική ανάπτυξη, τα περισσότερα παιδιά έχουν μειωμένες νοητικές ικανότητες και υπολείπονται σε όλες τις διεργασίες που απαιτούν συμβολική σκέψη
Αντιμετώπιση προβλημάτων λόγου, ομιλίας και επικοινωνίας
Ένα αυτιστικό παιδί δε πρέπει να μάθει απλώς να μιλάει αλλά και να μάθει να χρησιμοποιεί τη γλώσσα κοινωνικά για να επικοινωνήσει. Καμμία μέθοδος θεραπείας δεν έχει βρεθεί που να βελτιώνει επιτυχώς την επικοινωνία σε όλα τα άτομα με αυτισμό. Η καλύτερη θεραπεία αρχίζει νωρίς, κατά τη διάρκεια των προσχολικών ετών, προσαρμόζεται χωριστά, στοχεύει και στη συμπεριφορά και στην επικοινωνία, και στην οποία συμμετέχουν και οι γονείς ή άτομα που φροντίζουν-προσέχουν τα άτομα με αυτισμό
Ο στόχος της θεραπείας πρέπει να είναι η βελτίωση της επικοινωνίας. Για μερικούς η λεκτική επικοινωνία είναι ένας ρεαλιστικός στόχος. Για πολλούς όμως ο στόχος είναι επικοινωνία μέσω της επαυξητικής-εναλλακτικής επικοινωνίας(χειρονομίες, συστήματα επικοινωνίας με εικόνες, πίνακες επικοινωνίας)
