Αισθητηριακή Επεξεργασία: Το Στοματικό Σύστημα

ΤΣΑΚΙΡΗ ΜΑΡΘΑ. Εργοθεραπεύτρια SIT. ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η αισθητηριακή επεξεργασία είναι ένα αρκετά πολύπλοκο θέμα. Ακούτε ορολογίες που δεν έχετε ξανακούσει, αλλά και μία πληθώρα τρόπων με τους οποίους μας επηρεάζει όλους. Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι πολύ χαοτικό το να εντρυφήσετε μέσα στις πληροφορίες.

Μπορεί να έχετε ακούσει λη να έχετε διαβάσει για το πως τα αυτιά, τα μάτια, το δέρμα, οι μύες και οι αρθρώσεις μεταφέρουν τις πληροφορίες από το περιβάλλον των παιδιών στον εγκέφαλο τους όπου μπορούν να επεξεργαστούν και να γίνουν αντιληπτές. Τι συμβαίνει όμως με το στόμα; Οι αισθητηριακοί υποδοχείς στο στόμα μας, μας επιτρέπουν να αντιλαμβανόμαστε τη θερμοκρασία, την υφή (π.χ. απαλή όπως το γιαούρτι, σκληρή όπως το πατατάκι, ή μία μίξη υφών όπως τα δημητριακά με γάλα), και τη γεύση (π.χ. γλυκό, αλμυρό, πικρό, ξυνό).

Ο εγκέφαλος μας λαμβάνει επίσης πολλές πληροφορίες από το ιδιοδεκτικό σύστημα από τις αρθρώσεις της σιαγόνας καθώς δαγκώνουμε και μασάμε διαφορετικές τροφές που παρέχουν διαφορετικούς τύπους αντίστασης (π.χ. ένα τραγανό καρότο, ένα αναμασώμενο κομμάτι καραμέλας). Η στοματική αισθητηριακή επεξεργασία συμβάλλει επίσης και στο πως κινούμε το στόμα μας, ελέγχουμε το σάλιο μας και παράγουμε ήχους για καθαρή ομιλία. Ο τρόπος με τον οποίο το στόμα μας αντιλαμβάνεται την αισθητηριακή πληροφορία μας βοηθάει να φάμε και να πιούμε με ένα λειτουργικό, προσαρμοστικό τρόπο και μας επιτρέπει να διασκεδάσουμε και να συμμετέχουμε στα γεύματα με την οικογένεια και τους φίλους μας.

Υγιής στοματική αισθητηριακή επεξεργασία

Τα παιδιά με υγιή στοματική αισθητηριακή επεξεργασία, τυπικά τρώνε μια ποικιλία τροφών με ένα εύρος γεύσεων και υφών. Θέλουν να δοκιμάσουν καινούρια φαγητά (χωρίς συγκεκριμένη αιτιολογία…είναι συνηθισμένο στα μικρά παιδιά να αποφεύγουν συγκεκριμένες τροφές όπως τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά και ορισμένα είδη κρεάτων). Τα παιδιά με υγιή στοματικά αισθητηριακά συστήματα μπορούν να ανεχτούν να φάνε τροφές με ανάμεικτες υφές όπως τα δημητρικά με το γάλα ή σούπα λαχανικών και είναι ικανά να ανεχτούν το πλύσιμο των δοντιών και τις επισκέψεις στον οδοντίατρο με ελάχιστη διαμαρτυρία. Ένα παιδί με υγιές στοματικό αισθητηριακό σύστημα δε χρειάζεται να αναζητήσει επιπλέον στοματικές αισθητηριακές εμπειρίες (π.χ. μάσημα) ώστε να ρυθμίσει την συμπεριφορά του.

Προβλήματα της στοματικής αισθητηριακής επεξεργασίας

Κάποια παιδιά παλεύουν με την επεξεργασία και την ανταπόκριση των νεο-εισερχόμενων πληροφοριών που προέρχονται από το στοματικό σύστημα στην καθημερινή τους ζωή. Μπορεί να έχουν μία υψηλή ευαισθησία (υπερ-ευαισθησία ή αμυντικότητα) στην στοματική εισροή, που τα κάνει να είναι αντιστέκονται στις στοματικές αισθητηριακές εμπειρίες όπως η δοκιμή νέων τροφών ή το βούρτσισμα των δοντιών. Μπορεί να πνίγονται ή να καταπίνουν λάθος κατά τη διάρκεια αυτών των εμπειριών. Αυτά τα παιδιά συχνά περιγράφονται ως «επιλεκτικά» στη σίτιση τους και μπορεί να έχουν ένα εξαιρετικά περιορισμένο διατροφολόγιο, περιορίζοντας τους εαυτούς τους μόνο σε ελάχιστα οικεία τρόφιμα. Τα παιδιά με δυσκολίες στην στοματική επεξεργασία μπορεί να αρνούνται επίσης να χρησιμοποιήσουν εργαλεία σίτισης, καθώς δεν τους αρέσει η αίσθηση του κουταλιού ή του πηρουνιού στο στόμα τους. Η αντίσταση στις στοματικές αισθητηριακές εμπειρίες μπορεί να συνοδεύεται από ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις (π.χ. εκρήξεις θυμού, φόβο, αποφυγή), κάνοντας τα γεύματα και τη στοματική υγιεινή πολύ δύσκολη. Αυτά τα παιδιά μπορεί να απευθυνθούν σε εξειδικευμένες κλινικές σίτισης για την αποστροφή και για να διευρύνουν το διατροφολόγιο και τις αντοχές τους.

Άλλα παιδιά βιώνουν τη χαμηλή ευαισθησία στη στοματική αισθητηριακή εισροή (υπο-ευαισθησία). Αυτά τα παιδιά απαιτούν περισσότερη αισθητηριακή εισροή ώστε να μπορέσουν να οργανώσουν την συμπεριφορά τους και να διατηρήσουν την προσοχή τους. Μπορεί να δαγκώνουν, να μασάνε ή να πιπιλίζουν μη φαγώσιμα αντικείμενα (φαγητά, χέρια, δάχτυλα, μολύβια, παιχνίδια) ακόμα και να προσπαθούν να δαγκώσουν τους άλλους. Αυτά τα παιδιά μπορεί να απαιτούν τη χρήση παιχνιδιών μάσησης (υπάρχουν διαφορά που μπορείτε να βρείτε στο διαδίκτυο πληκτρολογώντας chewy toys ή chewy tubes) για να προλάβετε αυτού του είδους την συμπεριφορά. Μπορεί να κάνουν πολύ θόρυβο με το στόμα τους για επιπλέον αισθητηριακή εισροή, σε σημείο που μπορεί να ενοχλούν ή να αποσπούν τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω τους. Κάποιες φορές τα παιδιά που αναζητούν περισσότερη στοματική αισθητηριακή εισροή θα γεμίζουν το στόμα τους με φαγητό κατά τη διάρκεια των γευμάτων. Η μειωμένη ευαισθησία στο στοματική εισροή μπορεί να οδηγήσει επίσης σε δυσκολία της επίγνωσης των κινήσεων του στόματος, περιλαμβάνοντας το συντονισμό των κινήσεων που χρειάζονται για τη μάσηση, την κατάποση από ένα ποτήρι ή το ρούφηγμα από ένα καλαμάκι. Μπορεί να επηρεάσει τον στοματοκινητικό προγραμματισμό, την παραγωγή ήχων και ομιλίας.

Αισθητηριακές προτάσεις και δραστηριότητες για παιδιά

Η στοματική αισθητηριακή εισροή μπορεί να επηρεάσει το επίπεδο διέγερσης των παιδιών και ακόμα και να αλλάξει τη συμπεριφορά, βοηθώντας το παιδί να οργανωθεί και να ανταποκρίνεται περισσότερο.

Οι δραστηριότητες ενεργοποίησης του στοματικού συστήματος μπορούν να προσφέρουν περισσότερη επίγνωση και να παρέχουν την αισθητηριακή εισροή που χρειάζονται τα παιδιά για να εστιάσουν και να προσέξουν περισσότερο στο σπίτι και στο σχολείο. Κάποια παραδείγματα τέτοιων δραστηριοτήτων περιλαμβάνουν:

Δόνηση (ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες ή παιχνίδια που δονούνται για τα μάγουλα και τα χείλη).
Παιχνίδι με ήχους του στόματος: «βζζζ» όπως η μέλισσα, «κλακ» όπως το άλογο, φυσώντας με τη γλώσσα έξω (όπως όταν κοροϊδεύουμε).
Παιχνίδι όπως το να κάνουμε εκφράσεις σε ένα καθρέφτη ή να μιμούμαστε ο ένας τις αστείες εκφράσεις του άλλου: π.χ. ανοίγουμε πολύ το στόμα, βγάζουμε έξω τη γλώσσα, χαμογελάμε, φουσκώνουμε τα μάγουλα μας, κατσουφιάζουμε κτλ.
Τραγανά σνακς: για παράδειγμα μήλα, πατατάκια, κριτσίνια, ποπ κορν, ωμά λαχανικά, τοστ, κρακεράκια, μπάρες δημητριακών.
Γλυκόξυνα σνακς: ζελεδάκια, φετούλες από πορτοκάλι, μανταρίνι ή γκρέιπφρουτ, λεμονάδα.
Αλμυρά σνακς: πατατάκια, κριτσίνια, ξηροί καρποί.
Παγωμένα σνακς: γρανίτες, τρίμμα πάγου, κατεψυγμένα σταφύλια.
Δοκιμάστε σνακς με έντονες γεύσεις και θερμοκρασίες: καραμέλες ή τσίχλες που καίνε, αναψυκτικά με ανθρακικό κτλ.

Οι δραστηριότητες ηρεμίας του στοματικού συστήματος μπορεί να βοηθήσουν το σώμα να ηρεμήσει, βοηθώντας τα παιδιά να ρυθμίσουν την συμπεριφορά τους και λειτουργήσουν πιο κατάλληλα κατά τις δραστηριότητες μάθησης ή σε άλλες καθημερινές απαιτήσεις. Κάποια παραδείγματα τέτοιων δραστηριοτήτων περιλαμβάνουν:

Ρούφηγμα πηχτών υγρών με καλαμάκι: milk shakes, smoothies, πουρές μήλου, πουτίγκα.
Να πίνουν νερό από ένα μπουκάλι με καλαμάκι ή με άνοιγμα που απαιτεί απομύζηση.
Επίμονο μάσημα.
Τσίχλες ή μασώμενες καραμέλες.
Αποξηραμένα φρούτα, σταφίδες, γλυκόριζα κτλ.
Φούσκες με τσίχλα, φούσκωμα μπαλονιών, φύσηγμα σφυριχτρών ή μουσικών οργάνων.
Φύσηγμα για να κάνουν φούσκες με σαπούνι και νερό (με καλαμάκι μέσα σε μπολ ή με παιχνίδια του εμπορίου).
Βαθιές εισπνοές και εκπνοές από τη μύτη ΚΑΙ το στόμα.
Διατήρηση ενός ήχου για όσο το δυνατόν περισσότερο (π.χ. να λένε μια νότα για όσο μπορούν περισσότερο με μια ανάσα).
Να τραγουδούν ή να μουρμουρίζουν ένα ρυθμό χωρίς να χρησιμοποιούν λέξεις.
Χρήση παιχνιδιών μάσησης: υπάρχουν διάφορα παιχνίδια που είναι εξαιρετικά για ένα παιδί που αναζητά ήπια στοματική διέγερση κατά τη διάρκεια της ημέρας (π.χ. εξαρτήματα που μπαίνουν στην άκρη του μολυβιού για να μπορεί να τα μασάει ή που μπορεί να τα κρεμάσει στο λαιμό του κτλ.). Προσφέρουν διαφορετικά επίπεδα αντίστασης και κάποια από αυτά (Chewigem) βγαίνουν σε διάφορα σχέδια ώστε να μοιάζουν με κοσμήματα ή αξεσουάρ παρά με ένα στοματικό αισθητηριακό εργαλείο.

Θυμηθείτε ότι η Αισθητηριακή Επεξεργασία είναι πολύπλοκη. Είναι διαφορετική για κάθε παιδί, γιατί κάθε παιδί είναι μοναδικό.

*Η επίβλεψη του ενήλικα είναι απαραίτητη κατά τη χρήση οποιασδήποτε στοματικής αισθητηριακής παρέμβασης για την ασφάλεια του παιδιού. Οποιοδήποτε εργαλείο κρεμιέται στο λαιμό, είναι φτιαγμένο για να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν χωρίς τη βοήθεια των χεριών και να είναι φορητό και όχι για να μασούν το σχοινάκι του.

Πηγές: